Najbolšaja častka vydadzienych knih — pierakłady, dziciačaja litaratura ŭ vialikim kryzisie. Jakim byŭ litaraturny 2024-ty
Na padviadzieńni vynikaŭ 2024 hoda, jakoje zładziła Biełaruskaja Rada kultury, litaraturaznaŭca, hałoŭny redaktar sajtu bellit.info Cichan Čarniakievič paviedamiŭ, što sioleta jahony sajt adsačyŭ kala 140 vydańniaŭ «u roznych prajavach, žanrach i śpiecyfikach», što źjavilisia ŭ Biełarusi i pa-za miežami krainy. Na asnovie ich analizu akreślivajucca i tendencyi, piša Budzma.org.
«Možna skazać, što biełaruskaja litaratura znachodzicca ŭ bolš-mienš zaŭvažnym stanie, tamu što aktaraŭ vielmi šmat, knih vychodzić nie adna, nie siem i nie dziesiać. U toj ža čas, kali hladzieć na mahčymaści pryvatnych vydaviectvaŭ Litvy, Polščy, Estonii, Łatvii, to, kaniečnie, našy nibyta fajnyja ličby hladziacca dosyć sumna ŭ paraŭnańni», — zaŭvažaje Cichan Čarniakievič.
Pierakłady
«Najbolšaja častka hetych knih — pierakłady, što naturalna, bo heta — suśvietnaja tendencyja, pierakładaŭ vychodzić bolš, čym aryhinalnaj litaratury.
35-40 knih vyjšła ŭ pierakładzie na biełaruskuju, jany sioleta majuć taki cikavy ŭchił u znakavyja knihi epasu, jaki nikoli jašče nie pierakładaŭsia na našu movu. Heta «Ilijada» Hamiera, «Epas pra Hilhamieša», epas majia «Popal-Vuch: Kniha Supolnaści i Rodu» (abodva pierakłady Lavona Barščeŭskaha), heta skandynaŭskija bałady (pierakład Jaŭhiena Papakula).
Bačym aryjentacyju na znakavyja imiony: Styvien Kinh, Džon R.R. Tołkin, Ahata Kryści, tut i nakłady bolšyja. Najbolšaja častka pierakładaŭ — z anhlijskaj movy, niamieckaj, polskaj, niekalki knih ź litoŭskaj, što vielmi fajna — u minułym hodzie była tolki adna. Rychtujucca jašče čatyry vydańni litoŭskich knih na nastupny hod», — raskazaŭ Cichan Čarniakievič.
Cikavaść da litoŭskaj litaratury Cichan Čarniakievič nazyvaje «absalutna naturalnaj», bo raniej susiedniaj litoŭskaj litaratury ŭ Biełarusi pierakładałasia vielmi mała, «ja dumaju, što heta jašče taki skarb, jaki da kanca niezrazumieły mnohim biełarusam».
U 2024 hodzie vyjšaŭ raman «Tuŭła» Jurhisa Kunčynasa ŭ pierakładzie Siarhieja Šupy, adzin z samych jaskravych tvoraŭ litoŭskaj litaratury XX stahodździa, a ŭ vydaviectvie «Pflaŭmbaŭm» vyjšaŭ raman Virhinii Kulvinskajcie «Jak ja była małaletkaj» u pierakładzie Siuzanny Paŭkšteły.
Suadnosiny prozy i paezii
Pa infarmacyi Cichana Čarniakieviča, prozy (15 knih) i ŭ minułym hodzie, i sioleta było mienš za paeziju (20 knih).
«Vialikija žanry patrabujuć bolšaj samaaddačy ad aŭtaraŭ. I my bačym peŭny kryzis u hetym płanie, bo ŭ Biełarusi padtrymka prozy nie vielmi vysokaja, dziaržaŭnyja vydaviectvy zbolšaha pieradrukoŭvajuć kłasiku, novyja knihi vychodziać vielmi redka, u tym liku tamu, što pryvatnych vydaviectvaŭ zastałosia vielmi mała.
Možna heta i pabačyć na prykładzie premii Ježy Hiedrojcia: było kaliści 50-60 knih, što padavalisia na ŭdzieł, ciapier hetaja ličba nie vyšej za 15 knih treci hod zapar. Heta kryzis, kaniečnie», — zaznačyŭ litaraturaznaŭca.
Alhierd Bacharevič, Siarhiej Dubaviec i Vinceś Mudroŭ vydali pa dźvie knihi kožny. U paezii zaŭvažnym zastavałasia vydaviectva Dźmitryja Strocava hochroth Minsk u Bierlinie, ź ich vydańniaŭ Čarniakievič vyłučaje knihu Siarhieja Pryłuckaha «Ničoha niastrašnaha» — aŭtara, jaki da pačatku vajny žyŭ u toj samaj Bučy.
Ułasna biełaruskija vydańni
«Kali brać ułasna biełaruskija vydańni, to čverć paezii vyjšła ŭ Biełarusi. U prozie — tracina. Pierakłady — 50 na 50. Navukova-papularnych i non-fikšn vydańniaŭ krychu bolš vychodzić u Biełarusi — 12 z 22 knih.
Tłumačycca heta tym, što navuka, humanitarystyka ŭ tym liku, maje instytucyi, jakija pracujuć u Biełarusi, jany majuć vydavieckija płany, navukoŭcy i non-fikšn aŭtary jašče jość u Biełarusi. Jany zaraz biaruć temy, jakija nie buduć pryciahvać uvahu kampietentnych orhanaŭ, bolš-mienš dazvolenyja temy, jakija mohuć prapuścić i dziaržaŭnaja, i drukarskaja (a jość užo pry kožnaj drukarni admysłovy čytač) cenzura.
Najbolš jarkija vydańni
Siarod najbolš jarkich vydańniaŭ, jakija pabačyli śviet u Biełarusi, Cichan Čarniakievič nazyvaje knihu miemuaraŭ pra Alesia Razanava — «Praź siabie — da Suśvietu», što vyjšła ŭ «Technałohii», knihu Hanny Sieviaryniec «Savieckaja Biełaruś pad redakcyjaj Michasia Čarota».
Z zamiežnych vydańniaŭ litaraturaznaŭca adznačaje albom pachavańniaŭ biełarusaŭ u śviecie «Kniha mohiłak» Natalli Hardzijenki i Lavona Jureviča, što vyjšaŭ u biełastockim «Kamunikacie», fotaalbom etnahrafičnaj ekśpiedycyi Vacłava Łastoŭskaha na Słuččynu i Mazyrščynu ŭ 1928 hodzie, jaki padrychtavali sumiesna vydaviectva Czabor Publishing i Skaryna Press.
Šmatmoŭnaja litaratura
Litaraturaznaŭca taksama źviartaje ŭvahu na ŭsplosk vydańniaŭ šmatmoŭnaj litaratury Biełarusi: vyjšła kniha na paleskaj havorcy, na idyšy, vydaviectva «Mianie niama» zaniało nišu ruskamoŭnaj litaratury ŭ Biełarusi, tam vyjšła ŭžo 7 knih, napisanych ruskamoŭnymi biełaruskimi aŭtarami, vyjšli pierakłady ruskamoŭnaha piśmieńnika Sašy Filipienki.
Dziciačaja litaratura
A voś ź dziciačaj litaraturaj spravy nie vielmi. Niašmat vyjšła knih — 14 aryhinalnych i 7 pierakładnych.
«Bačna, što pierakłady niejak stali mienš padtrymlivacca. U pryvatnych vydaviectvach ich vychodzić vielmi mała. I heta taksama kryzisnaja źjava, tamu što darahaja papiera, darahoje vydańnie, plus dasiažnaść dziciačaj knihi dla tych ža mihrantaŭ pavinna być taksama nie na apošnim miescy, — kaža Cichan Čarniakievič. —
Jość jašče što tut padtrymlivać, spadziajusia, u nastupnym hodzie situacyja źmienicca bo tut jaŭny niedachop, 14 knih svaich i 7 pierakładnych — heta vielmi mała. Dla dziaciej vidavočna treba bolš. Dziciačaja litaratura ŭ vialikim kryzisie».
Biełaruskaja litaratura: iluzija, što ŭsie piśmieńniki vyjechali
Kolki ž tut Minska! Pra novuju knihu Zamiroŭskaj
U sieryi «Ludzi emihracyi» vyjšaŭ tom pra Janku Zaprudnika
Vyjšła novaja kniha pra Maksima Bahdanoviča
Vyjšła kniha vieršaŭ dla dziaciej, azdoblenaja vycinankami
Pa-biełarusku vyjšła kniha, jakoj natchniaŭsia Karatkievič
Kamientary