Češskija vučonyja z dapamohaj aryhinalnaha ekśpierymientu pakazali, što darosły mozh zachoŭvaje zdolnaść vučyć movu na intuityŭnym uzroŭni — mienavita tak, jak heta adbyvajecca ŭ maleńkich dziaciej. Tak z čaho pačynać avałodańnie novaj movaj?
Movaznaŭcy daŭno viedajuć, što dzieci pačynajuć vučycca movie jašče da naradžeńnia. Ź siaredziny ciažarnaści jany zdolnyja ŭsprymać huki, što prachodziać praź cieła maci, i adroźnivać miełodyju i rytm havorki.
U pieršyja miesiacy paśla naradžeńnia niemaŭlaty pastupova pačynajuć vydzialać u bieśpierapynnym patoku maŭleńnia asobnyja frahmienty i zapaminajuć hučańnie słoŭ. Da momantu, kali jany pačynajuć poŭzać, dzieci ŭśviedamlajuć, što mnohija z hetych hukavych frahmientaŭ abaznačajuć pradmiety vakoł ich. Prachodzić bolš za hod, pierš čym małyja pramaŭlajuć svaje pieršyja słovy, a čytańnie i piśmo asvojvajuć našmat paźniej..
Darosłyja ž, vyvučajučy zamiežnuju movu, časta iduć zvarotnym šlacham: jany pačynajuć z vyvučeńnia słoŭ, zvyčajna praź piśmovyja teksty, i sprabujuć ich vymavić, jašče nie ŭłaviŭšy ahulny hukavy malunak movy. Heta «pieraviernuty» sposab navučańnia, jaki moža nie adpaviadać naturalnym zdolnaściam mozhu.
Ekśpierymient: darosłyja słuchajuć, jak niemaŭlaty
Kab zrazumieć, nakolki darosłyja zachavali zdolnaść da intuityŭnaha moŭnaha navučańnia, češskija daśledčyki praviali maštabny ekśpierymient. Ab im aŭtary raskazali na staronkach vydańnia The Conversation.
Udzieł u ekśpierymiencie pryniało 174 čałavieka, jakija nikoli raniej nie čuli movu karennaha nasielnictva Novaj Ziełandyi maory.
Udzielnikam dali pasłuchać piać chvilin maaryjskaj havorki. Paśla hetaha im prajhravali novyja aŭdyjafrahmienty — abo na maaryjskaj, abo na małajskaj movie (jakaja taksama była dla ich nieznajomaj, ale padobnaj da maaryjskaj), — i pytalisia, ci čujuć jany tuju ž samuju movu, što i raniej.
Aŭdyjazapisy byli apracavany tak, kab imitavać movu, jakuju niemaŭlaty čujuć va ŭłońni maci: zachoŭvalisia miełodyja i rytm, ale vydalalisia častoty vyšej 900 Hc, jakija pieradajuć detali zyčnych i hałosnych.
Vyniki pakazali, što bolšaść udzielnikaŭ dakładna raspaznavała, jakaja mova hučyć, — heta śviedčyć, što darosły mozh zdolny «nastroicca» na miełodyju i rytm novaj movy navat paśla karotkaha prasłuchoŭvańnia.
Čytańnie pieraškadžaje ŭspryniać movu na słych
Ale daśledčyki pajšli dalej. Jany padzialili ŭdzielnikaŭ na čatyry hrupy. Adna hrupa prosta słuchała zapis, a try inšyja atrymali mahčymaść adnačasova bačyć subcitry. Pry čym dla adnoj hrupy jany byli napisany na movie maory, dzie huki i litary adpaviadajuć adzin adnamu (padobna da ispanskaj). U subcitrach dla druhoj hrupy suviaź pamiž hukam i litaraj była śpiecyjalna skažonaja (padobna jak u anhlijskich słovach «sight», «site», «cite»). Treciaja hrupa bačyła transkrypcyju nieviadomaj dla ŭdzielnikaŭ hrafikaj (iŭryt).
Vyniki ździvili: usie try hrupy, što mieli mahčymaść bačyć subcitry, spravilisia z zadańniem horš, čym tyja, chto tolki słuchaŭ. Pačatkoŭcy lepš zasvojvali movu maory, kali nie adciahvali svaju ŭvahu na tekst.
Čamu niepiśmiennaść dapamahaje vučycca
Jak adznačajuć aŭtary, ich daśledavańnie paćviardžaje raniejšyja nazirańni: navučyŭšysia čytać, čałaviek pačynaje «hledzieć» na movu praź litary, a nie słuchać. Heta zaminaje dakładnamu vymaŭleńniu i razumieńniu fanietyki. Naprykład, italjancy, što vučać anhlijskuju, časta padaŭžajuć huki, dzie dvojčy napisana adna litara, bo ŭ italjanskaj heta maje značeńnie. Ispancy mohuć błytać słovy «ship» i «sheep» z-za asablivaściej čytańnia «i» i «je» ŭ ich rodnaj movie.
Ciapier ža vučonyja dakazali, što pravapis (pieradača słovaŭ litarami) moža pieraškadžać naturalnaj zdolnaści čałavieka ŭsprymać miełodyju i rytm maŭleńnia.
Hetyja vysnovy vyklikajuć sumnievy ŭ efiektyŭnaści tradycyjnych mietadaŭ vyvučeńnia moŭ, dzie z samaha pačatku dajucca padručniki i teksty. Jak śćviardžajuć aŭtary daśledavańnia, śpiecyjalistam, jakija šukajuć sposaby aktyvizavać abo «pierazapuścić» zdolnaść darosłych da vyvučeńnia movaŭ, varta ŭličvać, što zanadta rańniaje znajomstva z ałfavitnym pravapisam zamiežnaj movy moža mieć niehatyŭny efiekt.
Hetaja ideja paćviardžajecca i inšymi daśledavańniami. Naprykład, u adnym ź ich dzieci, jakija tolki pajšli ŭ pieršy kłas i jašče nie ŭmieli čytać, lepš zapaminali, jaki artykl adpaviadaje jakomu nazoŭniku (naprykład, il bambino / la bambina ŭ italjanskaj), čym vučni treciaha kłasa. Hety efiekt tłumačycca tym, što apošnija ŭsprymali słovy jak asobnyja adzinki, padzielenyja prabiełami, i tamu im było ciažej usprymać ich jak adno cełaje.
Rekamiendacyi dla navučańnia
Češskija vučonyja adznačajuć, što na pačatkovym etapie vyvučeńnia zamiežnaj movy najbolš karysna ŭsłuchoŭvacca ŭ žyvuju havorku: słuchać razmovy, padkasty, maŭleńnie nośbitaŭ.
Słuchańnie movy biez pryviazki da litar i tekstu moža dapamahčy nie zasiarodžvacca na asobnych hałosnych, zyčnych i asobnych słovach, a zamiest hetaha ŭsprymać movu jak sucelny patok hukaŭ, padobna da taho, jak heta robiać niemaŭlaty.
Kali moŭnaja intanacyja i rytm stanuć znajomymi, možna pastupova pierachodzić da čytańnia i piśma. Taki padychod spryjaje lepšamu razumieńniu movy, dakładnamu vymaŭleńniu i, u pierśpiektyvie, bolš upeŭnienamu avałodańniu hramatykaj i słoŭnikavym zapasam.
Kamientary
P.s
Polskij naučiłsia čitať błahodaria biełorusskoj łatinki.