«Za noč my stracili ŭsio». Trahiedyja źniščyła 17 hadoŭ pracy fiermieraŭ — zhareli karovy ź cialatami
Na padjeździe da ŭčastka siamji Siańko adkryvajecca pastaralnaja karcina: jašče zialonaje vieraśnioŭskaje pole, na jakim cicha pasucca niekalki zusim maładzieńkich karoŭ. Ale varta nablizicca da doma, pach haru praktyčna źbivaje z noh, chutka prajmajučy vopratku. Pažar, jaki ŭspychnuŭ na fiermie ŭ noč z 21 na 22 vieraśnia, staŭ dla siamji sapraŭdnaj trahiedyjaj. Dym nie raźviejaŭsia navat praz čaćviora sutak, a raźbirać zavały haspadaram dazvolili tolki ciapier, piša «Anłajnier».
Na ščaście, ludzi nie paciarpieli: Taćciana, jaje mama, muž Fiodar i troje dziaciej zastalisia cełyja. Ale ŭ połymi zahinuli 28 karoŭ i cialat — nie tolki adzinaja krynica dachodu, ale i ŭlubioncy siamji. Haspadary pierakananyja: pryčynaj ich hora staŭ padpał.
«U žyviołach była maja duša»
Na padjeździe da doma žurnalistaŭ sustrakaje Taćciana. Za apošni tydzień dadomu da fiermieraŭ pastajanna pryjazdžajuć usio novyja ludzi — u asnoŭnym kab prapanavać dapamohu. Telefon žančyny taksama nie zmaŭkaje: pra biadu, jakaja pryjšła ŭ siamju Siańko, užo viedajuć pa ŭsim rajonie.
«Ujaŭlajecie, adna žančyna pryjšła da nas pad daždžom praz pole i pryniesła ježu: vialikuju kastrulu hrečki z kurycaj. Skazała, što razumieje: nam ciapier nie da hatavańnia», — vycirajučy ślozy, kaža haspadynia fiermy.
Taćciana raskazvaje, što jana adzinaje dzicia ŭ siamji, žyła z baćkami ŭ Minsku, ale šmat času pravodziła ŭ vioscy ŭ babuli ź dziadulem. Jany žyli tut, u Łašanach, na hetym samym učastku.
«U mianie vyšejšaja piedahahičnaja adukacyja, da hetaha skončyła kaledž mastactvaŭ — pa adukacyi ja muzyka, — raskazvaje hierainia, pravodziačy haściej pa poli. — Niahledziačy na vučobu ŭ horadzie, vyrasła ja tut. U nas zaŭsiody byli karovy, ja tak usio heta lubiła! Duša maja była ŭ žyviołach. Potym ja vyjšła zamuž, moj muž — vajskoviec. A praź dzieviać miesiacaŭ pamior tata, i my pierajechali siudy: treba było dapamahać mamie i babuli z haspadarkaj. Vyrašyli, što praciahniem spravu baćkoŭ, ale ŭžo ŭ bolšych maštabach».
Tak i pačałosia fiermierskaje žyćcio siamji. Karovy, aviečki, kury — usim zajmalisia tolki Taćciana i Fiodar. Kali ŭ siamji źjavilisia dzieci, spraŭlacca stała krychu lahčej: Vitalik z Evielinaj ź dziacinstva dapamahali mamie i tatu.
«Spačatku karoŭ u nas było try. Samaj staroj — Zojcy — hetaj zimoj pavinna było spoŭnicca 15 hadoŭ. Jana mnie navat dvojniu pryvodziła, paśla rodaŭ ja zaŭsiody jaje vychodžvała… Ciałušak my nikoli nie rezali, nie pradavali, jany ŭsio zastavalisia ŭ nas. Z našymi karovami ja mahła i kavy papić, i pa telefonie pahavaryć. Jany ŭ nas usie dobryja, — sumna ŭśmichajecca Taćciana. —
Razumiejecie, sprava navat nie ŭ hrašach. Usio heta treba lubić. Byvała, što paśla ciažkaha dnia ledź dachodziš da łožka, ale ty ščaślivy. Žyvioły ž našmat lepšyja za niekatorych ludziej. Jany razumiejuć bolš i nikoli ciabie nie pakryŭdziać».
«U tuju noč u chlavie byli 29 karoŭ i cialat»
Pry minańni dvara na pryjezdžych tut ža burna reahujuć niekalki vartavych sabak. Haspadynia raskazvaje, što tolki siońnia sabaki pačali padavać hołas — usie dni paśla taho, što zdaryłasia, jany maŭčali.
«Lažali skruciŭšysia», — cicha kaža Taćciana.
Trahiedyja, jakaja nazaŭždy źmianiła žyćcio siamji, zdaryłasia ŭ noč z 21 na 22 vieraśnia, ź minułaj niadzieli na paniadziełak. Pažar achapiŭ chleŭ, dzie byli žyvioły, i stahi siena, jakija stajali pobač.
«Ja pryjechaŭ a hadzinie nočy, dapazna zajmaŭsia mašynaj, — raspaviadaje Fiodar. — Pa darozie vidać naša haspadarka — kali jedu, zaŭsiody hladžu. Ale była cišynia. Jak ni kruci, ja b adčuŭ pach ci pačuŭ kryk. I ŭsio, pajšoŭ spać… A potym, prykładna ŭ 03:20, nam u akno pastukali supracoŭniki MNS i paśviacili lichtarykam.
Kali vybiehli, pieršaje, pra što padumali: karovy… Ubačyŭ zaryva, dach sienavała haryć, ale chleŭ jašče stajaŭ. Pabieh usiaredzinu, pačaŭ kryčać, što treba vyvodzić karoŭ. Za mnoj prybieh pažarnik, schapiŭ i skazaŭ, što tut nikoha niama. Ja spytaŭ: jak nie, vyhnali ci što? Tam ža žyvyja karovy! Mianie vyšturchnuli i skazali, što nikoha niama».
— Nie bajalisia zachodzić u chleŭ?
— Nie! Kali b karovy byli žyvyja, ja b vyvodziła ich navat z pałajučaha! — tut ža emacyjna havoryć žančyna.
U chlavie, z horyčču raskazvajuć haspadary, u tuju noč byli 29 žyvioł: 16 karoŭ i cialaty. Pa słovach Taćciany, karovy vyłamali bramku, ale vyjści na dvor čamuści nie zmahli.
«Chleŭ nie byŭ začynieny: z-za ciopłych načej tam było dušna. I na ŭsialaki pažarny my adčyniali dźviery: raptam niešta zdarycca? Dy i vyhaniać karoŭ tak było lahčej, jany ž u nas navat biez pryviazi stajali. A voś zimoj tak, u nas usio ščylna začyniena: choładna ž, maroz».
Pa słovach Taćciany, pažarniki pryjechali kala 02:40 — usiaho na miescy było vosiem mašyn, jašče dźvie karety chutkaj. Vyklikali dapamohu z «Linii Stalina»: historyka-kulturny kompleks znachodzicca zusim pobač, navat čutny huk impravizavanych strełaŭ.
«Navat supracoŭniki MNS, jakija prapracavali 26 hadoŭ, kazali, što takoje bačać upieršyniu. Z susiedziaŭ nichto nie padychodziŭ: moža, usie spali…».
Tušyli pažar až da viečara aŭtorka, a kab chapiła vady, pryjšłosia navat vykarystoŭvać vadajom z sadovaha tavarystva niepadalok. Vada dahetul zastałasia ŭ niekatorych miescach na ŭčastku.
«Hladzicie, voś karova, jakaja vychodziła… — pakazvaje Taćciana na abharełaje cieła žyvioliny, jakoje lažyć prosta kala ŭvachodu. — Na heta nielha hladzieć bieź śloz! My nikoha nie kuplali… Usich hadavali sami, jany tut naradzilisia i tut ža pamierli…».
«My ŭpeŭnienyja: heta byŭ padpał»
Za niekalki hadzin da pryjezdu žurnalistaŭ na miescy pracavali śledčyja: pa fakcie zdareńnia, kažuć fiermiery, raspačali kryminalnuju spravu.
«Zhareła praktyčna ŭsia haspadarka: karovy, cialaty, 250 rułonaŭ siena, jakoje letam my narychtoŭvali razam z synam, ziernie».
Taćciana raskazvaje, što tolki na čaćviortyja sutki im dazvolili vyvieźci pareštki zahinułych žyvioł i raźbirać toje, što zastałosia ad niekali vialikaj haspadarki. Ciapier vakoł reštki tlejučaha dachu i siena. Ale samaje strašnaje — unutry chlava: paŭsiul lažać abharełyja cieły žyvioł.
«Prosta chodziš i hladziš… Heta pačućcio nie apisać słovami, byccam niešta całkam vyrvana z hrudziej. Pieršyja sutki ja znachodziłasia ŭ šoku, na druhija pačała pavoli ŭśviedamlać, a ŭčora da mianie całkam dajšło: niama kaho daić, karmić, zavodzić. Kładziešsia, zapluščvaješ vočy, i ŭsio, što bačyš, — heta karovy. Ja vypłakała stolki, što ŭ mianie ŭžo prosta nie zastałosia śloz».
Pa vialikaj terytoryi jeździć traktar, ale raźbirać zavały davodzicca i rukami. Na miescy pracujuć ludzi: haspadar fiermy z synam i jašče niekalki čałaviek, jakija padachvocilisia dapamahčy siamji. Svaimi rukami Fiodar raźbiraje toje, što kaliści sam budavaŭ.
«Tolki pačali raźbirać. Ruchajem traktaram: dach ad chlava ŭpaŭ na siena, mietał nie daje jamu dahareć. My stamilisia dychać hetym dymam, u im uvieś dom», — tłumačyć Taćciana.
Na paru chvilin da mamy padychodzić 14‑hadovy syn. Ruki Vitalika pakrytyja sažaj. Chłapčuk ścipła kaža, što fizična pracavać jamu nie ciažka.
Prykładna z 6‑8 hadoŭ chłopčyk aktyŭna dapamahaje baćkam na fiermie. Siarod karoŭ, kaža jon, navat byli ŭlubionki: Papiałuška, Zojka… Pry zhadvańni imionaŭ žyvioł u padletka rezka abryvajecca hołas.
«Pamiataju, jak mama prybiehła ŭ tuju noč i skazała babuli, što ŭ nas bolš ničoha niama. My ź siastroj rezka ŭstali, prybiehli ŭ chleŭ… Bačyli, što ŭsio tušać. Jany [karovy] lažać … i bolš nikoli nie ŭstanuć.
Usio zhareła, usia praca».
«Kali ja pryjšła, voknaŭ u chlavie ŭžo nie było. My padyšli pahladzieć: usie ŭžo lažali. My prosta chadzili vakoł i hałasili. Za što? Ja nie razumieju, čamu ŭsio tak», — emacyjna kaža 15‑hadovaja Evielina.
Što ž mahło zdarycca? Asnoŭnaja viersija, jakuju razhladaje siamja, — heta padpał. Pytańnie, chto i navošta moh by heta zrabić, zastajecca adkrytym. Mahčyma, adkaz na jaho daść śledstva.
«Infarmacyja pra padpał uziałasia praz toje, što byli znojdzienyja ślady čahości chimičnaha. Pa-druhoje, karovy zhareli daščentu — adny kostki! Pry hetym draŭlanaja padłoha zastałasia cełaj. Daili karoŭ my tolki ŭručnuju, chleŭ abiastočany. Pravodki jašče nie było, dla hetaha patrebnyja techumovy. My abmierali ziamlu 28 maja i čakali dakumienty…».
— Kali nam było treba, razmotvali, uklučali, pracavali i vyklučali padaŭžalnik. Tut, dzie siena, naohuł ničoha nie było, — pakazvaje rukoj Fiodar. — Usio mietaličnaje i vialiki navies u 24 mietry.
— Mahčyma, niechta kuryŭ pobač?
— U hadzinu-dźvie nočy i ŭ troch punktach? Kali my prybiehli, u dvuch bakach užo ŭsio vyhareła daščentu. Upeŭnieny, heta padpał. Mnie kazali, što siena moža zapalvacca ŭnutry samo pa sabie z-za niejkaha chimičnaha pracesu. Ale ja ŭ heta nie pavieru, tamu što asabista jaho narychtoŭvaŭ. Kaliści było takoje, što ja niejak krychu jaho nie dasušyŭ i skruciŭ. Vyjšaŭ i ranicoj adčuŭ pach prełaha siena. Zasunuŭ ruku, a jano haračaje — raskočvali i znoŭku ŭsio pierasušvali.
Kali infarmacyja pra padpał paćvierdzicca, to hałoŭnaje, čaho choča Taćciana, — heta pahladzieć u vočy tamu, chto heta zrabiŭ. I zadać adzinaje pytańnie: za što?
«A kali navat nie znojduć, to vieru: jamu vierniecca i budzie ŭ 10 razoŭ składaniej, čym było maim karovam», — choładna kaža haspadynia.
«My zastalisia biez pracy»
Usioj vialikaj haspadarkaj Taćciana i Fiodar zajmalisia ŭdvaich: karmili, lačyli, asiemianiali karoŭ. Haspadary raskazvajuć, što ŭ ich kuplali małako, siena, zbožža i navat hnoj. Fierma — adzinaja krynica dachodu šmatdzietnaj siamji.
— Na hety momant my zastalisia biez pracy. Voś staić pryčep z hnojem, jaki ja pavinien byŭ advieźci. Ale z hetym horam nikudy nie viaziecca, — sucha kaža mužčyna. — My zarablali kožny dzień — ad 20 rubloŭ. Pa małako da nas pryjazdžali navat ź Minska! Ciapier ža ničoha niama…
— Niejak aceńvali straty?
— My viadziem ulik, bo ŭsio prosta: pradali — značyć, zarabili. Voś tut u mianie lažała 250 rułonaŭ siena. Adzin pradaju za 150 rubloŭ. Voś i atrymlivajecca, što tolki za siena kala 37,5 tysiač. siarod maich klijentaŭ navat «Biełdziaržcyrk», učora pavinny byli pryjechać i zabrać. Akazałasia, jany navat nie viedali, — raskazvaje Fiodar.
Karovy, zaŭvažanyja na ŭjeździe, taksama naležać siamji. Heta šeść maładych ciałušak, jakija žyli ŭ asobnym pamiaškańni i tamu nie paciarpieli pry pažary. Dziakujučy dziejańniam MNS druhi chleŭ zastaŭsia ceły. A jašče trochi, i ahoń moh by pierakinucca na dom, dzie žyvie siamja: navat naŭskidku adlehłaść zusim nievialikaja.
Pajšli ŭ chleŭ, dzie ciapier pasialiŭsia Nikifar — adziny z 29 žyviolin, chto zmoh vyratavacca z pałajučaha pamiaškańnia. Toje, što jon žyvy i zastaŭsia zusim ceły, Fiodar i Taćciana nazyvajuć cudam.
«Samaje dziŭnaje, što jon stajaŭ z mamkaj u siaredzinie chlava. Jak jon vybieh? — paciskaje plačyma Fiodar. — Na im niama ničoha: ni aharynki, ni drapinki. Mamka zhareła, a jon vyžyŭ!»
«Adziny śviedka, jaki ničoha nie moža raskazać. Vyrašyli, što jon budzie našym talismanam. Jašče dvaich cialat my nie znajšli — spadziajemsia, što jany mohuć być dzie-niebudź u kustach. A raptam jany acaleli? Chaj navat jany paŭabharełyja i pakalečanyja, ale aby žyvyja — ja ich vyleču».
Vyratavanamu byčku ŭsiaho dva miesiacy, jon usio jašče «małočny». Uličvajučy, što nie zastałosia nivodnaj žyvoj karovy, ciapier ciala davodzicca karmić uručnuju. Dla hetaha kožny dzień žycharka susiedniaj vioski pryvozić Taćcianie pa 15 litraŭ karovinaha małaka — inakš pakul nijak.
Haravać, raskazvajuć fiermiery, asabliva i niama kali. Uličvajučy, što zastalisia niekalki karoŭ, nabližajucca chałady i treba dzieści zachoŭvać siena i sałomu, treba jak maha chutčej pačynać budoŭlu.
«Na złość usim voraham my budziem budavać nanova. Zdavacca my nie źbirajemsia», — upeŭniena kaža Fiodar.
Kolki kankretna hrošaj treba, pakul ujavić składana. Fiodar tłumačyć, što choča rabić usio sam: jon budaŭnik pa adukacyi, tak što navyki dazvalajuć. Inšaje pytańnie — budmateryjały, na zakupku jakich pryjdziecca patracicca. Uličvajučy, što ciapier dachodu ŭ siamji nie zastałosia, hetaje pytańnie — samaje važnaje.
«My adkryli dabračynny rachunak, ale navat nie hladzieli, ci papaŭniajuć jaho, — raskazvaje Taćciana. — Viadoma, budavać na hetym miescy nie budziem: asacyjacyja drennaja. Navat maja babula kazała, što na pažaryščy budavacca nielha. Kali jano ŭžo raz zhareła, to ŭsio.
Ludzi — i znajomyja, i nie — biez kanca telefanujuć i pryjazdžajuć. Adhuknulisia i arhanizacyi. Vuń lažyć sałoma — jaje pryvieźli ad ahrakambinata, «Minskrajciepłasietka» dała techniku, asabista pryjechaŭ i prapanavaŭ dapamohu namieśnik staršyni rajvykankama. Kolki ludziej nas padtrymlivajuć! My vielmi ŭdziačnyja za dapamohu.
Tak što budziem budavać, budziem žyć».
«Hiektar prynosić kala $20 000». Bujakovy fiermier raskazaŭ, jak možna zarabić na jahadach u Biełarusi
U haspadarcy pad Hrodnam šosty hod vyroščvajuć jahady hodžy. U našym klimacie heta niaprosta
Biełaruski školny nastaŭnik raskazaŭ, kolki zarablaje na fiermie ŭ Niderłandach
Francuzskija čynoŭniki patrabavali ŭsypić dzika, jaki žyvie na fiermie. Za jaho zastupilisia tysiačy čałaviek, u tym liku Bryžyt Bardo
U Kamianieckim rajonie stvaryli fiermu z hadavancami, miasa jakich spažyvajuć u darahich restaranach
Cichanoŭskaja pra muža: Uvieś jahony śviet pierakuleny22
Kamientary