Ekskursavodka raskazała, jak vychoŭvaje dačku pa-biełarusku i składaje dla jaje piesieńki pra štodzionnyja rytuały
Ekskursavodka Natalla Hołubieva razam z mužam bolš za 13 hadoŭ razmaŭlajuć pa-biełarusku. Paśla naradžeńni dački jany adčuli niedachop u biełaruskamoŭnych materyjałach dla jaje vychavańnia. Tak Natalla sama pačała prydumlać praktyčnyja piesieńki pa-biełarusku, jakija vučać maleču samastojnaści: myć ruki, apranacca, pierachodzić darohu. Ciapier jana płanuje zapisać ich u farmacie aŭdyja, a taksama vydać drukavany zbornik.
Pahutaryli ź joj pra šlach da biełaruskaści i składanaści vychavańnia dziciaci pa-biełarusku pa-za miežami radzimy.
Natalla naradziłasia ŭ Minsku, ale apošnija 3,5 hoda žyvie pa-za miežami radzimy. Spačatku pierajechała ŭ Hruziju, a ciapier u Varšavu, dzie praciahvaje pracavać ekskursavodkaj.
Źjazdžać ź Biełarusi žančynie pryjšłosia na dziaviatym miesiacy ciažarnaści.
«Da hetaha padšturchnuła padzieja 24 lutaha 2022 hoda — źjavilisia strach i niajasnaść, što budzie dalej. Niekalki dzion my vahalisia, ale tryvoha tolki rasła. Tamu my skłali ŭsio svajo žyćcio ŭ adnu valizu na kožnaha i źjechali ŭ Hruziju».
Rodnaja mova išła poruč z Natallaj z malenstva, chacia abstaviny zaŭsiody sprabavali ich razłučyć.
«Maja maci — nastaŭnica biełaruskaj movy i litaratury. Pamiataju, što malitvu «Ojča naš» ja viedała tolki pa-biełarusku, i mnie było ciažka pierastroicca na inšy varyjant. Ale paźniej (nie viedaju čamu) u siamji pierajšli na rasiejskuju. Mianie addali ŭ biełaruskamoŭnuju škołu, ale paśla treciaha kłasa tam adbyłasia pieraaryjentacyja na rasiejskamoŭnaść. Tak atrymałasia, što bolšaść dziaciej — 20 čałaviek — pierajšła ŭ rasiejskamoŭny kłas, a ŭ biełaruski pry hetym nabrałasia 8 čałaviek ad siły.
Mianie pastavili pierad vybaram: pajści ŭ rasiejskamoŭny, dzie byli ŭsie siabry, ci być u biełaruskamoŭnym z, umoŭna kažučy, słabymi vučniami. Nie biez škadavańnia ja vybrała pieršaje», — raskazvaje Natalla.
Pry hetym luboŭ da rodnaj movy ŭ školnicy nikudy nie źnikła.
«Žadańnie razmaŭlać pa-biełarusku zaŭsiody było sa mnoj. Na adnym sa spatkańniaŭ z budučym mužam my razvažali nakont biełaruskaj movy. Nie pamiataju, jak zajšła tema. Imavierna, my abmiarkoŭvali kursy «Mova nanova», kudy potym chadzili. U nas źjaviłasia ideja — pasprabavać razmaŭlać pa-biełarusku pamiž saboj adzin dzień. Ale nam tak spadabałasia, što praciahvajem užo 13 hadoŭ.
Pry hetym my pastupova pašyrali koła ŭžytku biełaruskaj movy. Spačatku tolki pamiž saboj, potym z baćkami, siabrami, paźniej sa znajomymi, a dalej — paŭsiul», — dzielicca surazmoŭca.
Natalla zhadvaje, što kali pisała dypłom, to pačała jaho na ruskaj movie — napisała ŭžo pałovu pracy, ale potym usio pierapisała pa-biełarusku i abaraniałasia na rodnaj movie.
Kali siamja daviedałasia, što čakaje papaŭnieńnie, to sumnievaŭ nie było: vychavańnie dziciaci taksama budzie prachodzić pa-biełarusku.
«U nas prabliskvała dumka, što było b dobra, kab adzin z baćkoŭ karystaŭsia anhielskaj movaj, druhi — biełaruskaj. Ale my admovilisia ad hetaha — my z mužam u siamji razmaŭlajem pa-biełarusku. I pieršaje słova ŭ dački było «mama», chacia pa-hruzinsku heta značyć «tata», a pieršy čas paśla jaje naradžeńnia my žyli tam. Tak što zahadka, što dakładna dačka mieła na ŭvazie (dla daviedki: «mama» pa-hruzinsku hučyć jak «deda»)».
Na žal, Natalla z mužam chutka sutyknulisia z tym, što materyjałaŭ i patrebnych knižak pa-biełarusku im nie chapaje.
«Kali ja ŭžo pierajechała ŭ Varšavu, zmahła tut kupić pieravydadzieny «Dziciačy śpieŭnik» Antona Hrynieviča (pieršamu vydańniu sioleta spaŭniajecca sto hadoŭ). Ale tam, zbolšaha, narodnyja dziciačyja piesieńki, a ja šukała bolš aktualnyja, praktyčnyja, jakija b vučyli dačku peŭnym navykam, išli kamientarom da roznych zaniatkaŭ, naprykład: kali my bavimsia ŭ piasočnicy, huškajemsia na arelach ci myjem ruki».
Nie znajšoŭšy ničoha prydatnaha, Natalla pačała składać patrebnyja joj piesieńki sama.
«Dapamahała toje, što maja škoła była z estetyčnym uchiłam, u nas było šmat tvorčych urokaŭ: tancy, muzyka, vakał, malavańnie. U tym liku za maimi plačyma — muzyčnaja škoła, jakuju ja skončyła pa śpiecyjalnaści fartepijana. Uvohule, składać pieśni — moj ulubiony zaniatak ź dziacinstva. Asabliva dobra było ŭ vioscy ŭletku syści ŭ lasok sa sšytkam i ałoŭkam i niešta napiavać. Potym ja addavała svaje teksty na zvarotnuju suviaź nastaŭnicy pa muzycy. I voś u darosłym žyćci ja znoŭ viarnułasia da piesień».
Na hety momant u repiertuary Natalli ŭžo 30 tvoraŭ — pad ich jana budzić dačku, apranaje i navat pierachodzić ź joj darohu. Dziaŭčynka vielmi lubić śpievy i pastajanna prosić maci niešta napieć.
Voś paračka vieršaŭ aŭtarstva Natalli:
Smarkacca
1. Što ŭ ciabie ja baču ŭ nosie?
Prabrałosia tak hłyboka.
Navat dychać nie daje.
Raźbiaromsia. Pavier mnie.
Prypieŭ (2 razy):
Dźmuj, dźmuj, vydźmuvaj,
Ty, jak viecier, prahaniaj
Sopli dakučlivyja,
Kab u nosie stała čyścieńka.
2. Pasprabuj hłyboka dychać
Nosam udych i im ža vydych.
Soplaŭ u nozdrach bolš niama.
Spravilisia na raz-dva.
Myć ruki
Z vulicy pryjšli my
I pieršaj spravaj
Abutak my źniali
I chadziem u vannu.
Na padstaŭku stali,
Rukavy zakasali,
Kranik adkryvajem,
Myć pačynajem.*
Ručki namačyli,
Myła dadali,
A ciapier ich mylim
Tak daskanała.
Mylim, mylim, mylim,
Burbałki stvaryli,
I taksama pienu,
Myjem joj śmieła.
Kožny-kožny palčyk
My namylim,
I dałoni całkam
Mylim pilna.
Myjem, myjem, myjem,
Pad vadoj aktyŭna
Dobrańka zmyvajem,
Kab čysta stała.
Kožny-kožny palčyk
My pamyjem,
Brud va ŭmyvalnik
Uvieś zmyjem.
Biarom vycirajem
Ručańki staranna.
Čystym usio stała.
Dobraja sprava.
*kali myjecie ruki nie paśla vulicy, pieršyja dva čatyrochradkoŭi možna nie śpiavać, a pačać adrazu z treciaha.
Niadaŭna žančyna padzialiłasia svaim tvorčym chobi ŭ sacyjalnych sietkach i atrymała šmat pazityŭnych vodhukaŭ. Ciapier jana ŭ pošukach finansavańnia i śpiecyjalistaŭ, kab zapisać pieśni ŭ studyi i stvaryć aranžyroŭki. Akramia muzyčnaha alboma, jana płanuje nadrukavać i dziciačuju knihu ź piesieńkami.
Siońnia dačce Natalli 3,5 hoda, i jana dobra vałodaje jak biełaruskaj, tak i polskaj movami. Pry hetym polskuju jana zdoleła zasvoić na patrebnym uzroŭni ŭsiaho praź miesiac naviedvańnia dziciačaha sadka.
«Rasiejskuju jana čuje tolki ad babul, dziadulaŭ i inšych siabroŭ. Tamu jana jaje razumieje, ale nie razmaŭlaje na joj. Taksama my vučym jaje bazavym słovam i frazam na anhielskaj movie, pakazvajem mulciki, i ad hetaha jość plon. Uvohule, jana prajaŭlaje cikavaść da movaŭ», — raskazvaje Natalla.
Dla baćkoŭ važna, kab ich dačka viedała biełaruskuju movu.
«Dla mianie viedańnie rodnaj movy — istotny faktar dla nacyjanalnaha samavyznačeńnia. Heta jašče i suviaź z rodam, prodkami, pavaha da historyi siamji. Heta hałoŭny nacyjanalny kod, jaki my ŭ jaje zakładajem. My čytajem joj biełaruskamoŭnyja knihi, hladzim mulciki — takim čynam stvarajem moŭnaje asiarodździe dla raźvićcia słoŭnikavaha zapasu. U svaich ža piesieńkach ja admysłova ŭžyvaju raznastajnyja słovy, naprykład: bałazie, aniahož. Dačka viedaje, što my ź Biełarusi, ale žyviom u inšaj krainie.
Z uzrostam my budziem jašče bolš davać joj viedaŭ pra našu kulturu i historyju, i abaviazkova addamo ŭ biełaruskuju škołku. Spadziajusia, tam jana znojdzie sabie biełaruskamoŭnych siabroŭ, bo pakul takich, na žal, niama».
Natalla nie moža pahadzicca ź mierkavańniem, što ŭ emihracyi biełaruskaja mova niepatrebnaja
«Pa-pieršaje, značna lahčej vyvučać tuju ž polskuju, kali vałodaješ biełaruskaj. Dy ŭvohule, kali paraŭnać našu movu ź inšymi słavianskimi, možna znajści šmat padabienstvaŭ. Heta stvaraje palohku ŭ vandroŭkach. A jašče heta śviedčyć, što biełaruskaja nie niejkaja «niedamova», jak časam možna pačuć, a paŭnavartasnaja, naroŭni ź inšymi dziaržaŭnymi va ŭschodniejeŭrapiejskich krainach. Pa-druhoje, mova ŭpłyvaje na myśleńnie čałavieka, vyznačaje jaho śvietapohlad. Jana adlustroŭvaje histaryčnuju rečaisnaść, kulturu, umovy pražyvańnia, u tym liku pryrodnyja. Pra heta śviedčyć hipoteza Siepira-Uorfa.
Roznyja ludzi pa-svojmu hladziać na śviet, i ŭ pieršuju čarhu — praz movy, na jakich jany razmaŭlajuć. Čym bolš u našym śviecie moŭ, tym bahaciejšaje čałaviectva, tym bolš pierśpiektyŭ i rašeńniaŭ dla supolnych prablemaŭ. Biezumoŭna, zručna było b mieć adnu ahulnuju movu znosin jak anhielskuju, na jakoj razmaŭlali b usie, ale i krytyčna važna viedać svaju rodnuju, kab nie zhubić hetuju raznastajnaść», — upeŭnienaja Natalla.
Siamja vieryć, što adnojčy biełaruskaja mova budzie dla biełarusaŭ asnoŭnaj.
«Kab nablizić hety momant, kali kazać ahulnymi frazami, patrebnyja ŭśviedamleńnie siabie biełarusami i nacyjanalnaja hodnaść. Treba nie saromiecca nazyvać siabie biełarusami, razmaŭlać pa-biełarusku, viedać svaju historyju i kulturu, cikavicca raźvićciom svajoj krainy i adčuvać adkaznaść za jaje stanovišča. Patrebnyja jadnańnie, moc i inicyjatyŭnaść».
Dla baćkoŭ Natalla zapuściła śpiecyjalnuju apytanku, kab zrazumieć, ci budzie cikava inšym biełarusam zajmieć zbornik ź pieśniami dla rucinnych spravaŭ.
Ciapier čytajuć
Kaardynatara pošukavaha atrada «Anioł» pasadzili za palityku1
Kamientary
Sučasnaść: artykuł ab tym, jak u adnoj siamji šanujuć rodnuju movu, jak ab niečym niejmaviernym.
Niedachopu niama. Prosta kanały, dzie raźmieščanyja biełaruskamoŭnyja materyjały, nidzie nie rekłamujucca i nie pierasoŭvajucca.
Šmat biełaruskich pieśniaŭ dla małych dzietak možna znajści na kanale "Taciana Hrynievič-Matafonava" https://m.youtube.com/@--tatsianamatafonava8609/playlists
Tam 89 dziciačych piesień, 73 kałychanki, 57 kaladnych i navahodnich piesień, školnyja pieśni, tancy i šmat inšych.
@etnatradycyja
https://m.youtube.com/@etnatradycyja/playlists