За гады савецкай улады толькі адзін беларус узначальваў спецслужбы БССР
Быў гэта Піліп Мядзведзь у 1924—1925.
На сайце Камітэта дзяржаўнай бяспекі змешчаныя біяграфіі ўсіх кіраўнікоў спецслужбаў БССР і Беларусі ад 1919 да сённяшніх дзён.Прычым насупраць кожнага пазначана ягоная нацыянальнасць.
За ўвесь савецкі перыяд толькі адзін этнічны беларус узначальваў спецслужбы.
Быў гэта ўраджэнец вёскі Масееўка Пружанскага павета Піліп Мядзведзь.Ён навучаўся ў Варшаўскім тэхнічным вучылішчы Вавельберга і Ротванда, пасля трэцяга курса (1906) быў выключаны за ўдзел у забастоўцы. Працаваў рабочым у Варшаве і Маскве.
У органах дзяржбяспекі быў ад 1918, сябар ВЧК, працаваў непасрэдна пад кіраўніцтвам Фелікса Дзяржынскага.
Мядзведзь нават бародку насіў падобную, як у Дзяржынскага.Што да пасады, то ён быў дасланы з Масквы, а не прызначаны як мясцовы кадр.У 1924—1925 быў кіраўніком ГПУ БССР. Фактычна, ягонае жыццё з Беларуссю звязанае не было.
Мядзведзь удзельнічаў у арышце Барыса Савінкава, вядомага тэрарыста, аднаго з лідараў баявой арганізацыі эсэраў. Пры ім адбыўся пагром Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.
Потым працаваў на Далёкім Усходзе і Ленінградскай вобласці.
У 1934 быў арыштаваны і асуджаны да трох гадоў лагераў, адбываў пакаранне ў Магаданскай вобласці. У 1937 асуджаны паўторна як сябра прыдуманай «Польскай арганізацыі вайсковай».Расстраляны. Рэабілітаваны ў 1957-м.
Тыповы лёс для савецкіх чэкістаў першай хвалі: сістэма, якую яны стварылі, першымі з’ела сваіх дзяцей.
Болей беларусам пасаду «пастуха над беларусамі» не давяралі.
Толькі ў 1990-м, калі кіраўніцтва СССР спрабавала выратаваць тонучы карабель заігрываннем з нацыянальнымі элітамі, пасаду старшыні КДБ заняў ураджэнец вёскі Новы Свержань Эдуард Шыркоўскі.
Калі ў перыяд да Другой сусветнай вайны назіраецца нацыянальная разнастайнасць, то пасля 1951-га кіраўнікамі беларускіх спецслужбаў з’яўляліся толькі расейцы.
Ужо ў незалежнай Беларусі КДБ узначальвалі іншыя беларусы — Эдуард Шыркоўскі, Генадзь Лавіцкі (абодва — яшчэ да Лукашэнкі), Уладзімір Ягораў, Уладзімір Мацкевіч, Сцяпан Сухарэнка. А таксама расеец Леанід Ерын.
Нацыянальнасць двух апошніх кіраўнікоў КДБ — Юрыя Жадобіна і Вадзіма Зайцава — не пазначаецца, але абодва яны родам з Украіны, а адукацыю атрымлівалі ў Расіі.
* * *
ЧК, ГПУ, КДБ БССР кіравалі
расейцы Віктар Яркін (1918—1919), Георгій Малчанаў (1936—1937), Аляксей Наседкін (1938), Міхаіл Баскакаў (1952—1954), Аляксандр Перапяліцын (1954—1959), Васілій Пятроў (1959—1970), Якаў Нікулкін (1970—1980), Веніямін Балуеў (1980—1990), габрэі Аляксандр Ротэнберг (1920—1921), Рыгор Рапапорт (1929—1931), Ізраіль Ляплеўскі (1934—1936), Барыс Берман (1937—1938), палякі Ян Ольскі (1921—1923), Станіслаў Пінталь (1923—1924), Станіслаў Рэдэнс (1931), латышы Герман Матсан (1931—1932), Леанід Закоўскі (1932—1934), грузін Лаўрэнцій Цанава (1943—1951).
Хрыста Грозеў: ад рамантыка-радыёаматара да чалавека, які выкрыў самыя змрочныя таямніцы ГРУ і ФСБ. Як яго вербавала спецслужба Люксембурга і як ён вымушаны хавацца цяпер
Каментары