Sa staličnaha parku Čaluskincaŭ źnikła zhadka pra achviar stalinskich represij
U parku Čaluskincaŭ abnavili draŭlany miemaryjalny znak u pamiać achviar stalinskich represij. Ale pry hetym ź jaho źnik nadpis, jaki raspaviadaŭ, u pamiać pra kaho hety znak pastaŭleny.
Pamiatny znak achviaram represij raźmieščany niedaloka ad uvachoda ŭ park z boku vulicy Parnikovaj, što pralahaje miž Himnazijaj-kaledžam mastactvaŭ i šmatpaviarchovym žyłym kompleksam Vogue. Raniej kala padnožža na im byŭ źmieščany nadpis «U hetym lesie ŭ 20—30-ja hady źniščali niavinnych ludziej», ale ciapier jon źnik. Taksama trochi inšy vyhlad atrymała i streška, što zaviaršaje znak, nadajučy jamu padabienstva z tradycyjnaj prydarožnaj kaplicaj.
U kancy 1920-ch i ŭ pačatku 1930-ch hadoŭ hetaja miaścina, jakaja tady nazvałasia Kamaroŭskim lesam, znachodziłasia pa-za miežami Minska. Zakrytaja terytoryja vykarystoŭvałasia Abjadnanym dziaržaŭnym palityčnym upraŭleńniem jak miesca rasstrełu źniavolenych minskaj turmy.
Pra heta ŭ knizie svaich uspaminaŭ zhadvaŭ biełaruski piśmieńnik Francišak Alachnovič «U kapciuroch HPU», jakaja była napisanaja ŭ 1933 hodzie, adrazu paśla abmienu jaho balšavikami na aryštavanaha ŭ Polščy biełaruskaha palityka i fiłołaha Branisłava Taraškieviča.
«Jon hlanuŭ na mianie praciažna j adkazaŭ:
— Na Kamaroŭku.
— Što heta: Kamaroŭka?
— Les. U Kamaroŭskim lesie rasstrelvajuć. Ci-ž nia viedajecie?
Ja ničoha nia viedaŭ. Ciapier tolki daviedaŭsia…
U niadzielu zvyčajna viartaŭsia kurjer z Maskvy z prysudami kalehii OHPU, a ŭ paniadziełak pačynalisia rasstreły».
«Rasstreły adbyvalisia štoraz čaściej. Redka minaŭ paniadziełak, kab aŭtamabil nie pavioz kahości na Kamaroŭku».
«Zdarałasia, što ź viaźniem, jaki nie chacieŭ pryznavacca da pastaŭlenych jamu abvinavačańniaŭ abo nia vykonvaŭ niejkich inšych damahańniaŭ śledčaha, kali navat karcer nie pamahaŭ, razyhryvali voś jakuju štuku: vyklikali z kamary, źviazvali ruki, vieźli ŭ kamaroŭski les i tamaka, nad vykapanaj jamaj, pryłažyŭšy revalver da hałavy, damahalisia pryznańnia, daklarujučy tady daravać žyćcio».
U 1935 hodzie Saviet narodnych kamisaraŭ BSSR vydaŭ ukaz ab raźvićci parku kultury ŭ Kamaroŭcy. Pa prajekcie, uchvalenym partyjnym kiraŭnictvam, zonu adpačynku musili pašyryć i abjadnać ź lasnoj terytoryjaj na levym bierazie raki Ślapianki.
Jak adznačaŭ daśledčyk Leanid Marakoŭ, praz toje, što hetaje miesca stała papularnym miescam viačerniaha adpačynku moładzi, chavać tut achviar stalinskich represij u asabliva kryvavym 1937 hodzie ŭžo nie mahli, ale zastavalisia Kurapaty i Łošyca.
Dakładnaja ličba achviar palityčnaha pieraśledu, jakija pachavanyja tut, nieviadomaja, miarkujecca, što jana składaje niekalki tysiač. Paśla Druhoj suśvietnaj vajny zakrytaja terytoryja była dałučanaja da parku adpačynku.
Isnuje lehienda, što achviar u Kamaroŭski les pryvozili vuzkakalejkaj, jakuju paśla vajny pieratvaryli ŭ dziciačuju čyhunku, što prachodzić uzdoŭž hranicy parku, za paru dziasiatkaŭ mietraŭ ad znaka. Adnak hetaje mierkavańnie nie paćviardžajecca płanami horada i aerafotazdymkami, nasamreč dziciačaja čyhunka była ŭ 1955 hodzie pabudavanaja z nula.
Pamiatny znak ab achviarach stalinskich represij byŭ pastaŭleny ŭ 1990 hodzie padčas šeścia na «Dziady». U centry dvuchmietrovaha draŭlanaha pamiatnaha znaka ŭ vyhladzie kaplički sa streškaj byŭ prarezany čatyrochkancovy kryž.
Inicyjatyva ŭźviadzieńnia znaka naležała Biełaruskamu narodnamu frontu i Martyrałohu Biełarusi (tavarystva pamiaci achviar), a taksama piśmieńniku Vasilu Chomčanku, jaki sam prajšoŭ praz stalinskija represii. Sprajektavaŭ znak skulptar Uładzimir Słabodčykaŭ, jaki za svaju tvorčaść, u tym liku miemaryjalnuju, u 2021 hodzie byŭ hanaravany zvańniem «Narodny mastak Biełarusi».
Trochi hłybiej u parku na biarozavaj alei znachodzicca zusim inšy pavodle maštabaŭ i dobraŭparadkavańnia miemaryjał. Tut pachavany voiny Savieckaj Armii, padpolščyki i mirnyja žychary, źniščanyja nacystami ŭ 1941—1944 hadach.
Pobač z parkam u časy akupacyi znachodzilisia niamieckija łahiery «Vystaŭka», što raźmiaščaŭsia na terytoryi, dzie ŭ 1930 hodzie prachodziła znakamitaja sielskahaspadarčaja vystaŭka, i «Puškinskija kazarmy» (ciapier tut vajskovaja čaść na rahu vulic Kalinina i Ja. Kołasa), adkul pamierłych źniavolenyja vazili ŭ były Kamaroŭski les na vazach i zakopvali ŭ mahiłach-tranšejach.
Mahčyma, što z hetymi łahierami źviazana historyja pra vuzkakalejku, jakaja paśla ŭ źmienienym varyjancie pierajšła na dziciačuju čyhunku. Vuzkakalejka sapraŭdy źviazvała pieršuju haradskuju elektrastancyju ź dźviuma torfaraspracoŭkami na ŭskrainach, pavaročvajučy z praśpiekta kala ciapierašniaha kinateatra «Kastryčnik». Puci jakraz prachodzili kala łahiera «Puškinskija kazarmy» i, pavodle ŭspaminaŭ, pa ich na roznyja pracy vazili vajennapałonnych z łahieraŭ.
Paśla vyzvaleńnia Minska nadzvyčajnaja kamisija naličyła 41 takuju jamu na nievialikim piatačku ŭ hłybini parku Čaluskincaŭ. Pavodle prybliznych padlikaŭ, tam było pachavana kala 10 tysiač čałaviek. Tady ž terytoryju masavaha pachavańnia abnieśli nievialikim draŭlanym płotam.
Tolki ŭ 1955 hodzie na miescy brackaj mahiły źjaviŭsia miemaryjał. Na pastamiencie — bietonnaja fihura «Žurbotnaj maci», vykananaja pavodle typavoha ŭzoru.
Siońnia hety miemaryjał achviaram nacysckaha teroru vyhladaje dahledžanym, jon azdobleny hranitam i absadžany stryžanymi kustami, što kantrastuje z adzinokaj draŭlanaj kapličkaj, pastaŭlenaj u pamiać achviar stalinskaha teroru. Hety padzieł dyktuje dziaržaŭnaja ideałohija, jakija śledam za savieckaj ideałohijaj uźvialičvaje podźvih naroda ŭ vajnie, ale adprečvaje abvinavačańni ŭ terory suprać ułasnych hramadzian.
Praz heta zastajecca adkrytym pytańnie: ci źjaŭlajecca siońniašniaje źniknieńnie z abnoŭlenaha znaka nadpisu pra źniščeńnie niavinnych ludziej u 1920—1930-yja hady časovym abo heta adbyłosia na ideałahičnaje patrabavańnie ŭład.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCiapier čytajuć
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii3939
Kamientary