Sto hadoŭ tamu śviatar-biełarus trapiŭ u Polšču pa abmienie palitviaźniami. Ciapier biełarusy adšukali jaho mahiłu
Ksiondz Adam Lisoŭski raspaŭsiudžvaŭ tvory Franciška Bahuševiča i pierakładaŭ na biełaruskuju movu Śviatoje Pisańnie. U 1922 hodzie kamunisty ledź nie rasstralali jaho ŭ Minsku. Śviatar vyjšaŭ z turmy i trapiŭ u Polšču dziakujučy abmienu palitviaźniami, piša Jan Ramejka ŭ vydańni Most.
Adam Lisoŭski naradziŭsia ŭ 1882 hodzie ŭ vioscy Karandy kala Kreva. Paśla duchoŭnaj sieminaryi ŭ Vilni praciahvaŭ vyvučać teałohiju ŭ Sankt-Pieciarburhu, Insbruku i Miunchienie. Byŭ adnym ź pieršych katalickich śviataroŭ, jakija adkinuli pryncyp «katalik — heta palak» i padtrymali biełaruskaje adradžeńnie. U čas vučoby pisaŭ listy baćku pa-biełarusku. Kali pryjazdžaŭ na kanikuły ŭ rodnuju viosku, razdavaŭ sialanam «Dudku biełaruskuju» Franciška Bahuševiča.
Žyŭ ksiondz Lisoŭski ścipła. Pra jaho kazali, što jon nie mieŭ ni botaŭ, ni sutany — chadziŭ u tym, što chtości addavaŭ ci pazyčaŭ. Zatoje, kali mieŭ hrošy, to addavaŭ ich biadniejšym vučniam i studentam. Adzin z hałoŭnych biełaruskich dziejačaŭ pieršaj pałovy XX stahodździa ksiondz Adam Stankievič uspaminaŭ, što karystaŭsia z dapamohi Lisoŭskaha.
Adam Lisoŭski staraŭsia pasłužyć biełarusam i svaimi viedami, zdabytymi ŭ jeŭrapiejskich univiersitetach. Jon pierakłaŭ na biełaruskuju movu častku Novaha Zapavietu — Apakalipsis, Dziei Apostałaŭ i čatyry listy apostała Paŭła. Zrešty, jon dapamahaŭ nie tolki biełarusam — u 1910-1912 hadach u Minsku pracavaŭ u tavarystvie Oświata, jakoje zakładała polskija pačatkovyja škoły.
Jak asudzili ksiandza i jak jaho abmieńvali
U 1922 hodzie ksiondz Adam Lisoŭski znoŭ słužyŭ u Minsku — byŭ probaščam kaścioła imia Najśviaciejšaj Panny Maryi. U toj hod savieckija ŭłady pad markaj dapamohi haładajučym stali zabirać kaścielnyja i carkoŭnyja kaštoŭnaści — ksiondz Lisoŭski hetamu supraćstajaŭ. Za heta balšaviki asudzili jaho da śmiarotnaj kary, jakuju niečakana zamianili na piać hadoŭ turmy.
Pra vyzvaleńnie śviatara stała rupicca polskaja dypłamatyja. Jaho ŭklučyli ŭ śpis palityčnych viaźniaŭ dla abmienu. Paśla doŭhich miesiacaŭ pieramoŭ 28 krasavika 1924 hoda ksiondz Adam Lisoŭski ŭ hrupie sa 108 savieckich palitviaźniaŭ akazaŭsia na pamiežnym punkcie Kołasava kala Stoŭbcaŭ. Za ich Polšča pieradała Savietam 33 čałaviek, aryštavanych za kamunistyčnuju dziejnaść i špijanaž.
U Polščy ksiondz Adam Lisoŭski słužyŭ u vioscy Vyški, za 35 kiłamietraŭ ad Biełastoka. Chvareŭ na serca. Pamior 9 kastryčnika 1929 hoda va Ujazdoŭskim špitali ŭ Varšavie. Pry śmiarotnym łožku byŭ prysutny ksiondz-biełarus Piotra Tatarynovič, paźniejšy dyrektar biełaruskaj słužby Vatykanskaha radyjo.
Lisoŭski rasparadziŭsia, kab jaho pachavali ŭ miastečku Klaščeli. Jon chacieŭ lažać na mohiłkach pobač sa svaim «apiekunom i dabradziejem» ksiandzom Adolfam Płaskavickim, jaki słužyŭ u Klaščelach probaščam i pamior tam u 1915 hodzie.
Jak znajšli mahiłu
Zhadka pra toje, što ksiondz Adam Lisoŭski pachavany ŭ Klaščelach, pryvodzicca ŭ časopisie Chryścijanskaja Dumka za 1929 hod. Usie paźniejšyja publikacyi pra śviatara spasyłalisia na hety časopis.
Zdajecca, nichto ź biełarusaŭ nie sprabavaŭ šukać mahiłu ksiandza Adama Lisoŭskaha. Va ŭsialakim razie pra heta nie ŭdałosia znajści nijakich zhadak. Tamu jedziem u Klaščeli.
U Biełastoku siadajem na ciahnik, jaki idzie pa čyhuncy, što kaliści viała ŭ Brest. Ciapier ciahniki chodziać tolki da pamiežnaj stancyi Čaromcha. Praz 70 kiłamietraŭ vychodzim na prypynku Klaščeli. Pa idealna ŭparadkavanaj vulicy idziom u centr pasielišča, jakoje maje status horada, choć ledźvie naličvaje tysiaču žycharoŭ. Haradskija pravy Klaščelam nadaŭ jašče ŭ 1506 hodzie Žyhimont Stary — jaho biust ciapier uzvyšajecca ŭ centry Klaščelaŭ.
Dzie šukać mahiłu ksiandza? Najpierš idziom da kaścioła, bo śviataroŭ, jak i inšych zasłužanych ludziej, časta chavali pobač sa śviatyniami. Tutejšy kaścioł u styli nieakłasicyzmu byŭ zbudavany ŭ 1907-1910 hadach, bo staruju śviatyniu paśla razhromu paŭstańnia 1863 hoda zabrali carskija ŭłady, razabrali i pastavili na tym miescy carkvu. Vakoł kaścioła jość niekalki mahił, ale my nie znachodzim tam ni mahiły ksiandza Lisoŭskaha, ni jaho «apiekuna i dabradzieja» ksiandza Płaskavickaha.
Zatoje na došcy abjaŭ kala bramy znachodzim adras plabanii — doma ksiandza. Jon tut nie pobač z kaściołam, jak zvyčajna, a pry hałoŭnaj vulicy miastečka. Padymajemsia na hanak, stukajemsia ŭ dźviery. Ksiondz, zdajecca, ździŭleny niečakanym vizitam nieznajomaha čałavieka.
— Niachaj budzie pachvalony Jezus Chrystus! — kažam. — Šukajem mahiłu ksiandza Adama Lisoŭskaha.
Ksiondz-probašč zaprašaje ŭ kancylaryju. Raskazvaje, što pra Adama Lisoŭskaha nie viedaje, ale pamiataje, što niejkija dva śviatary pachavanyja na mohiłkach za miastečkam.
— Adzin ksiondz [z pachavanych tam] byŭ adniekul z-pad Vilni… Moža, heta jon. Uvojdziecie na mohiłki praz bramu, padymieciesia navierch, potym pavierniecie ŭleva. Mahiła tam takaja charakternaja, ź mietaličnaj aharodžaj.
Na mohiłkach znachodzim patrebnaje pachavańnie. Na mahile dvaich śviataroŭ staić supolny pomnik.
«Śviatoj pamiaci. Ks. Adolf Płaskavicki. Hanarovy kanonik, probašč Klaščelskaha kaścioła. Naradziŭsia 17 červienia 1886 hoda, zasnuŭ u Hospadzie 11 studzienia 1915 hoda. […] Ks. Adam Lisoŭski. Kanonik Pinskaj kapituły. Žyŭ 45 hadoŭ. Pamior 9 kastryčnika 1929 hoda».
«My ŭ 2020 hodzie tak spadziavalisia, što ŭ vas atrymajecca»
Ciahnika ŭ Biełastok pryjšłosia b čakać da viečara, tamu vyrašajem padjechać aŭtaspynam. Praź niekalki chvilin spyniajecca mašyna — za rulom nastaŭnica, jakaja pracuje ŭ Čaromsie i viartajecca damoŭ u Bielsk.
— U vas chtości pachavany na hetych mohiłkach? — pytajecca kiroŭca.
— Nie. Pryjechali siudy, kab znajści mahiłu ksiandza, jaki ŭ pačatku XX stahodździa padtrymaŭ biełaruskaje adradžeńnie i pierakładaŭ Śviatoje Pisańnie na biełaruskuju movu.
— A, dyk vy ź Biełarusi? A my ž u 2020 hodzie tak spadziavalisia, što ŭ vas atrymajecca…
Ciapier čytajuć
Vajar ź Biełaruskaha dobraachvotnickaha korpusa: Ja žyŭ u ružovaj burbałcy2
Kamientary