«Сабраў па кватэры сцягі, нашыўкі — і як добрапрыстойны грамадзянін усё гэта закапаў у лесе. А тэлефон не пачысціў»

5 гадоў калоніі за данат палку Каліноўскага і «апаганьванне будынкаў» надпісамі супраць вайны ва Украіне. Такі прысуд у пачатку 2023 года вынес суд гамельчуку Уладзіславу Яцэнку. Большую частку гэтага тэрміну ён адбыў. А 13 снежня 2025‑га разам з яшчэ больш за 120 палітвязнямі быў вызвалены і прымусова вывезены за межы Беларусі.

«Пасля столькіх гадоў у зняволенні ў Мордары адчуванні прыемныя, але яшчэ, як кажуць у тых месцах, «рэжымная галава», — адказвае беларус на пытанне «Салідарнасці», як адчувае сябе праз дзесяць дзён пасля вызвалення. — Унутрана спрацоўваюць розныя моманты: што стаяць — па стойцы «смірна», што там можна хадзіць, а туды — нельга. Толькі-толькі атрымалася адпачыць і выспацца нармальна, таму што дарога праз Украіну было даволі цяжкой. Так што цалкам усведамленне свабоды пакуль не прыйшло».

Некаторыя моманты, дадае Улад, прыйшлося ўспамінаць ледзь не з нуля. І гаворка нават не пра тэхналогіі — у калоніі, дзе ён адбываў тэрмін, былі тэлевізары і магчымасць глядзець відэа пра падарожжы, пра дасягненні навуковага прагрэсу.

«Здаецца, мы нават глядзелі выпуск Дудзя — размова з праграмістам, які працуе ў Сіліконавай даліне, ён расказваў пра штучны інтэлект. Але мне б пакуль са сваім інтэлектам разабрацца, а там ужо да ШІ дайду», — паўжартам кажа Улад.

Напрыклад, нават уключыць незнаёмую пліту, банальна падсмажыць сабе бульбу ці яечню — «адвык амаль за чатыры гады, прыйшлося ўспамінаць, як гатаваць».

«Парушэнне эстэтыкі» платоў, разлік на авось і маскі-шоу

«Справа», праз якую сілавікі ўзяліся за Уладзіслава і ягонага «змоўшчыка» Кірыла Плакушчава, была ў сакавіку 2022 года, неўзабаве пасля пачатку вайны. Жыхары паўднёвых рэгіёнаў Беларусі, і ў прыватнасці Гомеля, пастаянна чулі яе водгукі і бачылі мноства расійскіх салдат, якія пераганялі тэхніку, хадзілі па мясцовых крамах, выпівалі, у цэлым паводзілі сябе як дома. Далёка не ўсе змаглі на гэта глядзець моўчкі.

Уладзіслаў і Кірыл па начах малявалі агітацыйныя надпісы ў падтрымку Украіны і вольнай Беларусі — тое, што потым суд назаве «апаганьваннем будынкаў і збудаванняў цынічнымі надпісамі». З гэтай нагоды Улад кпіць:

«Я ж не гопнік, каб маляваць на чужых дамах або прыгожай архітэктуры. Гэта былі старыя платы, напаўразваленыя гаражы, адзін раз — старая жылая панэлька. «Эстэтыкі», каб яе парушыць, у гэтых збудаваннях ужо не было».

Другі артыкул, 361‑3 КК РБ (удзел на тэрыторыі замежнай дзяржавы ва ўзброеным фармаванні або ўзброеным канфлікце, ваенных дзеяннях, вярбоўка альбо падрыхтоўка асоб да такога ўдзелу), прыляцеў беларусу за данат палку Каліноўскага — 21 еўра, а таксама публікацыю ў сацсетцы скрыншотаў з заклікамі ўступаць у шэрагі ўкраінскіх абаронцаў.

«На той момант аб'яднанні беларускіх добраахвотнікаў яшчэ не былі прызнаныя «тэрарыстычнымі», як цяпер — калі б я трапіў пазней, мяне б ужо судзілі за фінансаванне «тэрарызму», а гэта ад 8 да 12 гадоў», — кажа Улад.

Дарэчы, гэты 21 еўра (60 рублёў па тагачасным курсе) беларус атрымаў за татуіроўку на ўкраінскую тэматыку. Планаваў рабіць такія тату і далей, а заробленыя грошы данаціць на патрэбы беларускіх добраахвотнікаў — але паспеў выканаць толькі адзін малюнак.

Аглядаючыся назад, Улад прызнае, што і сам быў даволі бестурботны ў некаторых момантах:

«Мы малявалі ў сябе на раёне, у невялікім радыусе ад сваіх кватэр — такі, ведаеце, разлік на авось, ды каму мы патрэбныя. Хоць і бачылі, што адбываецца з 2020 года, і было разуменне: мы можам «паехаць пасядзець» гадоў на 5, але больш жартавалі з гэтай нагоды.

Званочкі, што па маю душу прыйдуць, былі. То ў пад'ездзе калупаюцца з камерай відэаназірання, то нейкі супрацоўнік прыйшоў па месцы пражывання (я там не прапісаны), маўляў, паверхам ніжэй «хімік» жыве, ці не бачылі вы яго і пакіньце свае даныя. Але мая дзяўчына, канспіратарка, дала яму нейкія выдуманыя імёны і прозвішчы. А на наступную раніцу ў тэлефоне — 50 прапушчаных ад бацькі: чаму мне і маме тэлефануе міліцыя?

Я як адчуваў, сабраў па кватэры сцягі, нашыўкі, «экстрэмісцкую» атрыбутыку — і як добрапрыстойны грамадзянін усё гэта закапаў у лесе. А тэлефон не пачысціў — зноў жа, спадзяваўся на авось. Вось у тэлефоне скрыншот пра данат і знайшлі».

Уладзіслава затрымалі раніцай «з маскі-шоу», каб заспець у ложку і пакласці ў адной бялізне на падлогу.

«Не скажу, каб білі, але патаўклі трошкі. І літаральна напярэдадні я глядзеў у тэлеграме відэа, як «прымалі» ў Крыме хлопцаў, якія выступалі ў падтрымку Украіны; раскладвалі на падлозе, білі. Вось, кажу, могуць і мяне так. І назаўтра прыйшлі».

Павялічыць

«Перавыхаванне» навінамі, кантактныя лінзы і 40 рублёў заробку

Калонія ўзмоцненага рэжыму (а суддзя Мікалай Доля прысудзіў 5 гадоў), па словах Улада, не моцна адрозніваецца ад проста калоніі: менш спатканняў, менш сума на атаварку. І той жа абавязковы «прыём праз ШІЗА» для палітвязняў, прыдумлянне парушэнняў, спробы настроіць непалітычных супраць «жоўтабірачнікаў». Плюс атмасфера, дзе заахвочваюць даносніцтва, выкарыстоўваюць «падсадных качак» для выведвання інфармацыі, дзе за правіны аднаго караюць усіх. Для звычайнага чалавека гэта дзіка, для калоніі — норма.

«Перыядычна пазбаўлялі пасылак, спатканняў — наогул усіх, з 2023 года я ні разу не схадзіў на спатканне з сям'ёй. Лісты толькі ад родных, тых, хто ўнесены ў спіс. Праўда, званкі як мае быць, пяць разоў на месяц. І ў цэлым, калі параўноўваць з тым, што я чуў пра іншых палітвязняў, — умовы былі нармальнымі.

У турмах, вядома, моцна прамываюць мазгі: кожныя выхадныя абавязкова трэба глядзець беларускія навіны, «Контуры» якія-небудзь. Палітычныя ў прынцыпе імкнуліся глядзець навіны, чытаць паміж радкоў. Але мне ад жоўці, якая выплюхваецца ў кожным выпуску, проста рабілася не па сабе, кідала ў агрэсію».

Самымі цяжкімі перыядамі, успамінае Улад, быў першы час, калі трэба было прызвычаіцца да рэжыму і ўмоваў калоніі («з кімсьці чаю папіў з аднаго кубка — можна адразу паехаць у ШІЗА») і перыяды ў штрафным ізалятары — у дзікім холадзе, у «шкляным» касцюме (тэрмабялізна, асабістыя рэчы — нельга), з немагчымасцю заснуць і думкамі, ці выйдзеш адсюль жывым і здаровым.

Павялічыць

«У мяне праблемы са зрокам, а ў шклоўскай калоніі кантактныя лінзы можна, але нельга мець раствор для іх, і акуляры ў ШІЗА забіраюць. Так што я там сядзеў у паўсляпым стане, не моцна арыентуючыся, што адбываецца, — успамінае Улад. — Мякка кажучы, не спадабалася, было вельмі цяжка. І надалей стараўся не трапляць».

З другога боку, мясцовую меддапамогу ён называе «больш-менш нармальнай»: была магчымасць вырваць ці нават падлячыць зубы, узяць патрэбныя таблеткі, зрабіць кардыяграму. Асабіста Уладу нават пашанцавала дамагчыся спецыяльнай меддапамогі, калі ў вуху выпадкова захрас кавалачак берушы: пад канвоем яго вывезлі ў цывільную бальніцу, дзе лекары дапамаглі.

Яшчэ адна «славутасць» беларускіх калоній, пра якую важна згадаць — прамзона. У Шклове, напрыклад, зняволеныя шылі вайсковую форму і спецвопратку (напрыклад, курткі «Сірыус»). Пры гэтым праца манатонная, нізкакваліфікаваная, з высокай нормай выпрацоўкі, не дае новай прафесіі і вельмі дрэнна аплачваецца.

У самыя ўдалыя месяцы Уладу Яцэнку пашанцавала зарабіць каля 40 рублёў — «гэта для 10 прафуліку вельмі шмат». А ў сярэдзіне года брыгадзір абвясціў: маўляў, больш за 100 рублёў «бруднымі» палітвязням не паложана — «чыстымі» да асуджаных даходзіла каля 20.

«А вось кормяць нядрэнна, — расказвае Уладзіслаў. — Хто думае, што калонія — гэта абавязкова баланда, бігас з напаўгнілой капусты, той моцна здзівіўся б. І ў гомельскім СІЗА, і ў Шклове кармілі нармальна».

У няволі Улад сустрэў чатыры сваіх дня нараджэння. Кажа, нават атрымлівалася адзначыць. Як і Новы год, да якога майстравалі тарты з куплёнай згушчонкі, печыва, сухафруктаў — «салодкае — хоць нейкая радасць, некаторыя зэкі збяруць такі торт са звычайных прадуктаў, што пальчыкі абліжаш».

«Ці былі паслабленні да Новага года? Так. Адбой летась быў у гадзіну ночы. Хоць устаеш у любым выпадку а шостай раніцы. І можна было не ісці на сняданак. Для калоніі, дзе нельга не ісці на любое рэжымнае мерапрыемства, няхай гэта будзе прыём ежы, званкі, атаварка або лазня — гэта паслабленне. Плюс, бывала, што ў сталовай давалі на вячэру аліўе — такія мінімальныя «плюшкі».

Тапкі са Шклова і жыццё наноў

Больш за тры гады Улад не бачыў ні роднага горада, ні сям'і, будучы пазбаўленым спатканняў. І цяпер вельмі сумуе па магчымасці абняць маму, паціснуць руку бацьку, убачыцца з малодшым братам, якому тады было 15 — а сёння ўжо дарослы хлопец, з якім было б цікава прайсціся, пагаварыць за жыццё… Але пакуль галоўная задача — самому «перазагрузіцца», легалізавацца ў ЕС і пачаць будаваць жыццё нанова.

— Было прадчуванне, што могуць вызваліць — ці проста прыйшлі ўначы, сказалі збірацца?

— А ведаеце, было. Літаральна за дзень у наш атрад мне і яшчэ аднаму хлопцу прынеслі вопісы — паперкі з пералікам маёмасці, якое ў цябе з сабой у торбах. Гэта значыць, што ты едзеш альбо на этап, на нейкую «раскрутку», можа, новая справа, альбо следчы прыехаў, альбо ў іншую калонію могуць перакінуць. Альбо «памілаванне» так званае (мы думалі, што ў Літву будуць вывозіць, як мінулую партыю).

І я змог патэлефанаваць родным, сказаць, што так і так, магчыма, этап, магчыма, памілуюць. Але 100% не ведаў, пакуль не прыйшоў супрацоўнік, маўляў, збірай рэчы. Па адным так сабралі 13 чалавек, і раніцай ужо ці то КДБ, ці то яшчэ хто павезлі нас на паўднёвую мяжу.

Добра хоць пашпарт аддалі — у некаторых, як я бачыў, толькі паперкі. А рэчаў амаль ніякіх — з іншых калоній людзі прыязджалі з цэлымі бауламі, у мяне ж забралі нават акуляры, толькі тапкі са Шклова прывёз.

На мяжы ўжо змог прачытаць «Новыя Ярылавічы», здзівіўся: нічога сабе, дзеля нас адкрылі мяжу з краінай, у якой ідзе вайна? А ўжо потым даведаўся, што там быў і Буданаў, што цэлы картэж нас сустракаў.

Пра планы Уладзіслаў пакуль гаворыць з лёгкай разгубленасцю: перш за ўсё — афармленне дакументаў, медыцынскія абследаванні і «мінімальна падлячыцца». А потым?

«Магчыма, паеду ўсё ж такі ў Польшчу. Там у мяне найлепшы сябар, наогул шмат сяброў і, напэўна, будзе крыху прасцей стаць на ногі. Ёсць думкі наконт працы барберам або майстрам татуіровак, я раней трохі займаўся гэтым — але пакуль не ўпэўнены. Хоць я не грэбую ніякай працай. Калі трэба будзе, магу і на будоўлі дапамагаць, і нешта рукамі зрабіць. Не тое каб я шмат умею, але «прынясі-занясі, пакапай, там і там дапамажы» — на першым этапе без пытанняў можна гэтым займацца».

• 20
• 0
• 0
• 0
• 0
• 4
• 0
• 3