Na zaklik hramadskich aktyvistaŭ ludzi pačali dzialicca historyjami, jak stalinskija represii zakranuli ich siemji. Adnu z takich historyj zmoh raspavieści praŭnuk rasstralanaha Valarjana Iosifaviča Łazoŭskaha. Aktyvisty, sa svajho boku, dapamahli adnavić dakładnyja daty trahiedyi.
Historyja hetaja nidzie raniej nie publikavałasia i, moža być, tak i zabyłasia b, kali b Stanisłaŭ Łazoŭski, praŭnuk rasstralanaha, pierabirajučy siamiejny archiŭ, nie znajšoŭ by karotkuju aŭtabijahrafiju svajho dziaduli Stanisłava Valarjanaviča Łazoŭskaha. Bijahrafija, vidać, pisałasia dla pracy, i ŭ joj syn rasstralanaha piša pra toje, što baćka byŭ represavany i paźniej reabilitavany. Praŭda, čamuści bijahrafija tak i nie była pieradadzienaja na pracu i zastałasia ŭ siamiejnym archivie.
A inšyja členy siamji zmahli ŭzhadać i historyju, jakaja pieradavałasia ŭ siamji vusna: Valarjan Iosifavič naradziŭsia ŭ vioscy Sitnaje Červieńskaha rajona ŭ 1888 hodzie. Paźniej los jaho zanios u viosku Rasasna Dubrovienskaha rajona. Tut u jaho źjaviłasia siamja: žonka Hanna Ściapanaŭna i dvoje dziaciej — Stanisłaŭ (jaki i napisaŭ potym bijahrafiju) i Jaŭhien (małodšy syn). Była i dobraja praca: tut jon zajmaŭ pasadu zahadčyka miascovaha młyna, što dazvalała siamji žyć krychu bahaciej, čym inšyja sialanie.
Adnojčy niechta ź dziaciej, hulajučy, kala darohi znajšoŭ manietu. Nie razabraŭšysia, što heta za manieta, mały pajšoŭ u kramu i pasprabavaŭ niešta sabie kupić. Manieta akazałasia polskaj. Hetaha było dastatkova, kab Valarjana Iosifaviča abvinavacili ŭ špijanažy na karyść Polšy i zabrali ŭ aršanskuju turmu — były jezuicki kalehijum. Što było dalej z Valarjanam, siamja nie viedała. Rehularna jany vazili ŭ turmu pieradačy, ale ŭ peŭny čas, biez tłumačeńnia pryčyn, pieradačy brać pierastali. Tolki hety fakt i padkazaŭ rodnym, što ich baćki i muža bolš niama ŭ žyvych.
Historyju hetuju siamji daviałosia chavać. Tak, u 1947 hodzie starejšy syn rasstralanaha Stanisłaŭ pastupiŭ u Politechničny instytut imia Stalina (siońniašni BNTU). Dla taho, kab pastupić, fakt rasstrełu baćki ŭ bijahrafii jon nie ŭkazaŭ. Potym byli pracy na roznych budaŭničych abjektach pa ŭsim SSSR, dzie Stanisłaŭ taksama nikomu nie raskazvaŭ pra rasstreł baćki. I tolki ŭ svajoj bijahrafii, jakaja tak i zastałasia doma, jon ukazaŭ hety fakt. Jak akazałasia, bijahrafija była napisanaja ŭ 1963 hodzie — heta ŭdałosia vyśvietlić, supastaŭlajučy fakty bijahrafii i dakumienty Stanisłava Valarjanaviča. Taksama ŭ bijahrafii jon ukazvaje, što baćka byŭ paśmiarotna reabilitavany ŭ 1959 hodzie.
Aktyvisty, jakija zajmajucca zboram hetych historyj, zmahli znajści proźvišča Łazoŭskaha ŭ śpisach rasstralanych. U tych śpisach pra Valarjana Iosifaviča było napisana nastupnaje: «Nar. 1888 u v. Sitnaje Červieńskaha r-na, palak, ź sialan, zahadčyk Rasaśninskaha młyna Viciebskaj vobłaści Dubrovienskaha rajona v. Rasasna. Aryštavany 1938.07.29. Asudžany 1938.11.11 «trojkaj» jak ahient polskaj vyviedki pavodle art. 68 KK BSSR da VMP. Rasstralany 1938.11.28. 1959.04.09 sprava pierahladałasia VT BVA. UKHB Viciebskaj vobł. 6214-P».
Tolki ciapier siamja zajmieła padćvierdžańnie taho, što ich rodzič byŭ rasstralany. Taksama vyśvietliłasia, što paśla aryštu, jaki adbyŭsia 29 lipienia (chutka spoŭnicca 79 hod) jon pražyŭ u turmie jašče 4 miesiacy.
Vy taksama možacie padzialicca svajoj historyjaj pra toje, jak stalinskija represii paŭpłyvali na los vašych rodnych. Dla hetaha adpraŭcie svaje kantakty i karotkaje apisańnie taho, što vy chacieli b raskazać, na adras [email protected]. Vałanciory źviažucca z vami i damoviacca na zapis historyi ŭ zručny dla vas čas.
Pratasievič: U mianie niama nijakich pierśpiektyŭ, ja nikomu nie patrebien18
Kamientary