Daśledavańnie: kavidny stres pryvodzić da zaŭčasnaha stareńnia mozhu
U niadaŭnim daśledavańni navukoŭcy vyvučyli, jak pandemija Covid-19 — i źviazanyja ź joju samaizalacyja, finansavyja ciažkaści i nastupstvy chvaroby — upłyvajuć na mozh maładych ludziej. U našym rehijonie da niehatyŭnych faktaraŭ, jakija spryjajuć stresu, dadajucca taksama vajna i masavyja represii, što robić vyniki daśledavańnia asabliva aktualnymi dla biełarusaŭ.
Navukoŭcy daŭno adznačali, što stres, źviazany z pandemijaj COVID-19, pryvioŭ da paharšeńnia ahulnaha psichičnaha zdaroŭja. Novyja daśledavańni pakazvajuć, što stres istotna źmianiŭ mazhi niekatorych ludziej i fizična.
Hetaje adkryćcio dapaŭniaje šerah daśledavańniaŭ pryčyn paskoranaha stareńnia mozhu, na jakoje ŭpłyvajuć jak bijałahičnyja faktary, tak i asablivaści navakolnaha asiarodździa.
Stan mozhu źmianiajecca z hadami, pry hetym nie va ŭsich mozh stareje z adnolkavaj chutkaściu. Stresavyja padziei mohuć vyklikać nieadpaviednaść pamiž bijałahičnym uzrostam mozhu čałavieka (pakazčyk, zasnavany na bijałahičnych markierach, jaki adnosicca da taho, na kolki hadoŭ vyhladajuć kletki vašaha cieła) i jaho chranałahičnym uzrostam (realnaj kolkaściu pražytych hadoŭ).
Daśledčyki vyvučali maładzionaŭ, jakija žyvuć u rajonie zaliva San-Francyska i ŭpłyŭ na ich łakdaŭnu 2020 hoda, raspaviadaje Inverse. U cełym u padletkaŭ vyjavilisia asablivaści mozhu, bolš charakternyja dla pažyłych ludziej i tych, chto pieražyŭ surjoznyja niahody ŭ dziacinstvie. U paraŭnańni z maładymi ludźmi, acenienymi da pandemii, udzielniki daśledavańnia mieli mienšuju taŭščyniu kary hałaŭnoha mozhu, bolšy abjom hipakampa i mindaliny. Ich psichičnaje zdaroŭje taksama było horšym, ale niezrazumieła, ci źviazany ich nastroj sa źmienami ŭ struktury mozhu.
Chacia niekalki daśledavańniaŭ, u tym liku i hetaje, prasačyli ŭzajemasuviaź pamiž stresam u rańnim žyćci i paskoranym stareńniem mozhu — dahetul niezrazumieła, što abumoŭlivaje hetuju suviaź. Jan Hotlib, prafiesar Stenfardskaha ŭniviersiteta i pieršy aŭtar novaha daśledavańnia, śćviardžaje, što kartyzoł, jaki vyłučajecca ŭ adkaz na stres, moža adyhryvać svaju rolu ŭ hetym pracesie. Taksama zastajecca adkrytym pytańnie, ci źjaŭlajucca hetyja źmieny pastajannymi.
Ale možna pryniać miery, kab zachavać zdaroŭje mozhu, niahledziačy na stres. «My nie viedajem, ci možna admianić nastupstvy, — kaža Hotlib. — Ale ja čakaju, što mietady źnižeńnia stresu — miedytacyja, rełaksacyja i h.d., mohuć zapavolić chutkaść stareńnia mozhu».
Jak stres fizična źmianiaje mozh
Da pačatku pandemii Hotlib i jaho kalehi daloka prasunulisia ŭ daśledavańni ŭpłyvu stresu ŭ rańnim žyćci na raźvićcio mozhu i depresii ŭ padletkaŭ. Pieršapačatkova pandemija pierapyniła ich pracu, ale ŭ kančatkovym vyniku adkryłasia mahčymaść: navukoŭcy zmahli paraŭnać skanavańnie mozhu da pandemii sa skanavańniem, zroblenym u kancy 2020 hoda.
Kamanda źviartała ŭvahu na takija faktary, jak uzrost, poł, uździejańnie stresu i sacyjalna-ekanamičny status, i paraŭnoŭvała hrupy paddoślednych da i paśla pačatku pandemii. Urešcie navukoŭcy vyjavili, što mozh maładych ludziej pry kancy pieršaha hoda pandemii vyhladaŭ u siarednim starejšym, čym mozh maładych ludziej, skanavany da jaje pačatku.
Takim čynam, pandemija niehatyŭna paŭpłyvała na psichičnaje zdaroŭje paddoślednaj hrupy i paskoryła stareńnie mozhu. Navukoŭcy nie mohuć skazać, ci dahonić chranałahičny ŭzrost udzielnikaŭ uzrost ich mozhu. Inšyja daśledavańni pakazvajuć, što ludzi z «bolš starym na vyhlad» mozham horš spraŭlajucca z testami pa vymiareńni ŭvahi, pamiaci i inšych funkcyj.
Daśledčyki kažuć, što isnujuć karysnyja praktykavańni dla ŭmacavańnia kahnityŭnaha zdaroŭja.
- Padtrymlivajcie cisk u normie;
- Ježcie zdarovuju ježu i nie pierajadajcie;
- Davajcie sabie fizičnuju nahruzku;
- Nie zamykajciesia ŭ sabie, kamunikujcie ź ludźmi;
- Zdymajcie stres zdarovymi sposabami (dobryja spravy, miedytacyja, sport, pryjemnyja zvyčki, pryroda, padarožžy i ŭsio takoje).
Hotlib i jaho kalehi płanujuć i dalej sačyć za ŭdzielnikami, kali im spoŭnicca 20 hadoŭ, kab ubačyć, ci zachavajucca psichałahičnyja prablemy i jak budzie źmianiacca mozh paśla pandemii.
Kamientary