Akudovič: Biełaruskaja łacinka — vialikaja kaštoŭnaść, ale krychu «čamadan biez ručki»
Historyk i ekskursavod Cimafiej Akudovič vykazaŭsia ŭ fejsbuku adnosna ataki prapahandystaŭ na biełaruskuju łacinku na šyldach dla inšaziemcaŭ, paśla jakoj, zdajecca, užo pryniata rašeńnie ad jaje admovicca.
Pra łacinku treba razumieć dva momanty:
1. Łacinka — vialikaja kaštoŭnaść biełaruskaha naroda. Jak kryž Jeŭfrasińni Połackaj, naprykład. Takaja ž važnaja i takaja ž zhublenaja.
Łacinkaj našy prodki pisali pačynajučy z XVI stahodździa. Pisali niačasta, ale sistemna.
My — adna ź niešmatlikich nacyj na śviecie, jakaja maje abodva ałfavity ŭ svajoj nacyjanalnaj DNK. I heta nie drobiazi.
2. U sučasnym biełaruskim hramadstvie łacinka — heta krychu «čamadan biez ručki». Jana kaštoŭnaja, jana pryhožaja i stylovaja, ale, dzie jaje vykarystoŭvać aproč brendziravańnia, niezrazumieła. Łacinku ceniać dyzajniery, ale vielmi słaba ŭsprymaje narod. Takaja abjektyŭnaja realnaść.
Z nahody admieny łacinki varta adznačyć dva momanty:
1. Heta biazhłuzdaje i škodnaje rašeńnie. Pa-pieršaje, vidavočna, łacinka na šyldach nijak nie škodziła «słavianskim tradycyjam» Biełarusi i nie pretendavała na toje, kab niešta ŭ kahości zabrać.
Pa-druhoje, mienavita na šyldach łacinka vykonvaje kankretnaje pryznačeńnie. Lubaja nazva na płaniecie musić mieć svajo adlustravańnie na łacinskaj hraficy. Takija praviły. I ŭ hetym razrezie zvykłaść ci niazvykłaść dla «prostaha» biełarusa takoj łacinki nia maje vialikaha značeńnia.
Heta jak błokčejn kluč — važny aryhinalny nabor simvałaŭ. I ŭ biełarusaŭ jość raskoša rabić hety «kluč» svajoj, histaryčnaj hrafikaj.
2. Arhumientacyja pad zabaronu łacinki — jak zaŭsiody, «ahaniok». Spačatku ŭ dakumiencie ab zabaronie pišuć pra toje, što ciapierašniuju łacinku raspracavali supracoŭniki Akademii navuk, a praz 2 skazy — što jaje vykarystoŭvajuć z XVI stahodździa. Dyk dzie praŭda?
Taksama ŭ dakumiencie prapanujecca pastupova admaŭlacca ad łacinki, vykarystoŭvajučy zamiest jaje tolki dziaržaŭnyja movy. Ale ž łacinka — heta nie mova! Što jany tam źbirajucca zabaraniać?
Samaje prykolnaje — heta arhumient pra toje, što ŭ asnovu našaj łacinki nibyta pakładzieny polski varyjant z metaj pałanizacyi biełarusaŭ. A jana, aproč taho, što ideałahična škodnaja, dyk i vielmi niazručnaja, bo vykarystoŭvaje «hački» (dyjakrytyki pa-navukovamu).
Ale ž usio naadvarot!
Biełarusy karystalisia polskim varyjantam łacinki da pačatku XX stahodździa. Ale paśla pryncypova admovilisia ad jaje i pierajšli na łacinku ŭmoŭna češskaha farmatu. To bok, naša łacinka asensavana antypolskaja!
I niazručnyja «hački» ŭ joj uźnikli jakraz paśla pierachodu na novy varyjant. Dla taho, kab adroźnivacca ad palakaŭ. Karaciej, ludzi, jakija ličać, što mohuć kiravać biełarusami, jak zaŭsiody nie padrychtavalisia i ŭsio nabłytali. Na roŭnym miescy.
Niachaj žyvie i kvitnieje biełaruskaja łacinka!
Kamientary