Što pravakuje rak i čamu ankałohija maładzieje

U 2023 hodzie ŭ časopisie British Medical Journal było apublikavana daśledavańnie, jakoje pakazała, što za apošnija 30 hadoŭ, z 1990 pa 2019, zachvorvańnie na rak siarod ludziej da 50 hadoŭ pavialičyłasia na 80%.

Pa słovach ankołaha i hiniekołaha Stanisłava Sałaŭja, samaje sumnaje ŭ hetaj statystycy toje, što ad 30 da 50% hetych zachvorvańniaŭ majuć pryčyny, jakija možna było praduchilić.

«U nas źjaŭlajucca faktary ryzyki, jakija raniej nie prajaŭlalisia prosta pa naturalnych pryčynach. (…) Atłuścieńnie — heta chvaroba. (…) U 19-m, 20-m viakach čałaviek byŭ vymušany ruchacca. Jon prosta nie moh [nie ruchacca]. U jaho nie było takoha dostupu da mašyn. Navat kali ŭ ciabie koń, heta ŭsio roŭna patrabuje ad ciabie fizičnych praktykavańniaŭ. U nas my bačym małaruchomy ład žyćcia. I cyharety. (…)

Ličycca, što kožnaja piataja śmierć ad zachvorvańnia źviazanaja z kureńniem. I zabrudžvańnie pavietra. (…) Plus technahiennyja katastrofy taksama nichto nie admianiaŭ. Možna pieradać pryvitańnie Čarnobylu savieckaha času», — davodzić Sałaviej.

Pavialičyć

Čamu ŭ topie ankałohij maładych — rak straŭnikava-kišačnaha traktu i hrudziej

Pa statystycy, maładyja najbolš chvarejuć na rak straŭnikava-kišačnaha traktu i rak małočnaj załozy.

Pa danych Mižnarodnaha ahienctva pa daśledavańni raka, u 2022 hodzie siarod piaci samych raspaŭsiudžanych typaŭ raka ŭ mužčyn byli rak lohkich, prastaty, toŭstaj kiški, straŭnika i piačonki. Siarod žančyn — rak hrudziej, lohkich, toŭstaj kiški, šyjki matki i ščytapadobnaj załozy. Čamu tak?

Pry adkazie na heta pytańnie śpiecyjalist zhadvaje vysłoŭje, jakoje čuŭ jašče ŭ studenctvie, — «rak budzie taho, čym ty niapravilna karystaješsia».

«Pa vialikim rachunku, kamuści jašče ŭ sučasnym śviecie nieabchodna tłumačyć, što pierasmažanaje čyrvonaje miasa nie samy karysny pradukt ci što čypsy škodnyja, ci što (…) pić haziroŭku škodna. (…) Usie viedajuć, što heta škodna, ale ŭsie praciahvajuć heta rabić», — davodzić Sałaviej.

Padobnyja faktary pavialičvajuć ryzyku zachvorvańnia i na rak stravavodu i samoha straŭnika. Što ž tyčycca raka piačonki, to jon abumoŭleny siarod inšaha hiepatytam S. Na rak lohkich upłyvajuć kureńnie i ekałohija.

Siarod faktaraŭ ryzyki raku małočnaj załozy, pa słovach Sałaŭja, znachodzicca repraduktyŭny status žančyny. Pieršyja vypadki hetaj formy zachvorvańnia byli apisanyja ŭ manašak, to-bok žančyn, jakija śviadoma admovilisia ad naradžeńnia dziaciej.

«Dzicia ŭ 30 u nas heta narmalna. I ŭ pryncypie heta narmalna, ale z punktu hledžańnia pryrody heta pavialičvaje ryzyki», — davodzić śpiecyjalist i pry hetym padkreślivaje, što nielha vykarystoŭvać hety arhumient u jakaści instrumientu cisku na žančyn.

U toj ža čas, pryjom kambinavanych kantraceptyvaŭ źmianšaje vierahodnaść raku ślizistaj abałonki połaści matki (endamietryja) i raka jaječnikaŭ.

Śpiecyjalist adznačaje, što situacyja z rakam šyjki matki ŭ chutkim časie źmienicca da lepšaha. Vopyt raźvitych krain, dzie vakcynacyja ad virusa papiłomy čałavieka pravodzicca apošnija 20-30 hadoŭ, jaskrava ab hetym śviedčyć:

«Asnoŭnaja pryčyna, bolš 95%, heta virus papiłomy čałavieka. Prybiarycie hety virus, dajcie ad jaho abaronu, i vy zabudziecie, što takoje rak šyjki matki».

Sałaviej padkreślivaje, što rak šyjki matki amal zaŭsiody možna praduchilić, kali nie brać da ŭvahi vielmi redkija jaho formy. Heta zachvorvańnie raźvivajecca pavolna, paetapna, pačynajučy ź pieradrakavych źmien, jakija možna vyjavić zahadzia, — zvyčajna pamiž dyspłazijaj i paŭnavartasnym rakam prachodzić kala piaci hadoŭ.

Kali žančyna rehularna prachodzić cytałahičny skryninh, a miedustanova zabiaśpiečvaje kvalifikavanuju dyjahnostyku, to rak abo nie ŭźniknie, abo budzie svoječasova vylečany na samaj rańniaj stadyi biez pahrozy žyćciu.

Asnoŭnyja faktary ryzyki: što sapraŭdy maje značeńnie

Pry analizie ankałahičnych zachvorvańniaŭ važna nie prosta pieraličvać faktary ryzyki, a razumieć, na jakija ź ich čałaviek moža realna ŭpłyvać, a jakija ciažej kantralavać. Śpiecyjalist vydzialaje šerah klučavych čyńnikaŭ.

1. Kureńnie

Prykładna 20% śmierciaŭ ad ankałahičnych zachvorvańniaŭ źviazanyja z užyvańniem tytuniu. Heta nie tolki adna z samych istotnych ryzyk, ale i samaja prostaja dla rehulavańnia.

Śpiecyjalist źviartaje ŭvahu na cikavy vopyt Novaj Ziełandyi, jakaja pryniała zakon, jaki zabaraniaje prodaž cyharet ludziam, narodžanym paśla peŭnaha hoda. Takim čynam, novyja pakaleńni prosta nikoli nie zmohuć nabyć cyharety.

2. Małaruchomy ład žyćcia i charčavańnie

Pa słovach Sałaŭja, niedachop ruchu — samastojny faktar ryzyki, navat kali čałaviek nie maje lišniaj vahi. Rekamiendujecca 150 chvilin aktyŭnaści na tydzień — heta moža być bieh, viełasipied, płavańnie, siłavyja praktykavańni.

«Kali my havorym pra chadźbu prosta, [naprykład] ty pajšoŭ u kramu i nazad, nie. My havorym pra aktyŭnuju fizičnuju rabotu. Vielmi prosta heta adsačyć — puls»,

— tłumačyć doktar i dadaje, što ŭsie vidy ruchalnaj aktyŭnaści majuć adnolkavy stanoŭčy efiekt — važna nie forma, a rehularnaść i intensiŭnaść. Pry hetym treba rabić papraŭku na ŭzrost.

Pa słovach śpiecyjalista, atłuścieńnie — nie prosta nastupstva drennaha charčavańnia, ale asobny niezaležny faktar ryzyki raku. Jano ŭzmacniaje harmanalnyja źmieny i zapalenčyja pracesy.

Pravilnaje charčavańnie — prostaja, ale dziejsnaja miera prafiłaktyki. Ryzyku pavyšajuć: čyrvonaje i pierapracavanaje miasa, transtłuščy, lišak cukru i chutkich vuhlavodaŭ.

Pavialičyć

3. Ekałohija

Siarod ekałahičnych faktaraŭ zabrudžvańnie pavietra — adzin z najbolš niebiaśpiečnych. Asnoŭnyja jaho krynicy, jak adznačaje doktar, heta transpart, jaki pracuje na sastarełych ruchavikach, i pramysłovyja pradpryjemstvy.

Z rostam urbanizacyi ludzi ŭsio čaściej žyvuć u zabrudžanych zonach, dzie jakaść pavietra daloka nie adpaviadaje normam. Heta abjektyŭna pavialičvaje ryzyku ankałahičnych zachvorvańniaŭ. Žyćcio ŭ sielskaj miascovaści časta karyśniejšaje, ale maje inšyja niedachopy.

4. Virusnyja infiekcyi

Peŭnyja virusy dakładna źviazanyja z raźvićciom raku. Tak, virus papiłomy čałavieka (VPČ) — asnoŭnaja pryčyna raku šyjki matki, virus hiepatytu S — faktar ryzyki raku piečani.

Ci moža rak uźnikać «ad niervaŭ»?

Mnohija ludzi pierakananyja, što rak moža ŭźnikać «ad niervaŭ» — maŭlaŭ, mocnyja pieražyvańni i chraničny stres zapuskajuć ankałahičnyja pracesy ŭ arhaniźmie. Sałaviej adznačaje, što na siońnia niama nivodnaha daśledavańnia, jakoje b nadziejna dakazvała — ci to napramuju, ci chacia b uskosna — što stres źjaŭlajecca pryčynaj raźvićcia raku.

Miedycyna, padkreślivaje jon, — heta nie matematyka. Tut vielmi redka možna skazać, što «A viadzie da V» abo «A + V = S». Stresaŭ šmat, reakcyi ludziej na ich roznyja, i ŭpłyŭ stresu časta prajaŭlajecca nie sam pa sabie, a praź inšyja pavodziny.

«Ujavicie sabie čałavieka, jaki chranična stresuje. (…) Čałaviek, jaki pje šmat kavy, tamu što stresuje, zajadaje stres šakaładkami, kuryć, tamu što niervujecca. (…) Charčujecca ŭsiakaj łuchtoj, tamu što zabyvaje narmalna hatavać. Heta moža pryvodzić da taho, što jon budzie čaściej sutykacca z kankretnymi faktarami ryzyki», —

davodzić Sałaviej i zhadvaje vyniki adnaho daśledavańnia, jakoje pakazała, što viehany mienš schilnymi da ankałahičnych zachvorvańniaŭ, čym tyja, chto ŭžyvaje miasa.

Ale navat u hetym daśledavańni była zroblena važnaja ahavorka: viehany čaściej za ŭsio nie pjuć ałkahol, radziej kurać i naohuł viaduć bolš zdarovy ład žyćcia. Tamu składana adździalić, ci ŭpłyvaje mienavita dyjeta, ci ŭsie pavodzinskija faktary razam.

Tak i sa stresam: niemahčyma daśledavać stres u «čystym vyhladzie», bo jon zaŭsiody supravadžajecca druhasnymi źmienami ŭ ładzie žyćcia.

U vyniku śpiecyjalist robić aściarožnuju vysnovu: całkam mahčyma, što stres tak ci inakš upłyvaje na stan zdaroŭja. Ale my nie možam pakul dakładna skazać, u jakoj stupieni i ci źjaŭlajecca jon samastojnym faktaram.

Mahčyma, u niekatorych vypadkach jon dziejničaje naŭprost (naprykład, praz harmony, imunitet abo pracesy kletkavaha rehulavańnia), ale, chutčej za ŭsio, jaho dziejańnie apasrodkavanaje — praz drenny son, parušeńni charčavańnia, kureńnie i h.d.

«Arhanizm — heta cełasnaja sistema. U im usio źviazana pamiž saboj», — padsumoŭvaje Sałaviej.

Pavialičyć

Čekapy dapamohuć — ale nie ŭsim

Na ŭzroŭni sistemy achovy zdaroŭja skryninh efiektyŭnyja. Naprykład, kali pravodzić mamahrafiju žančynam z 45 hadoŭ, možna svoječasova vyjavić rak u 97% vypadkaŭ. Ale astatnija 2—3 % vypadkaŭ buduć prapuščany, bo chvaroba ŭ ich raźviłasia raniej za čas praviadzieńnia ahladu.

Tamu skryninh — heta jak vialikaje sita. Dazvalaje achapić vialikuju kolkaść ludziej ź minimalnymi zatratami, ale nielha raźličvać, što złović absalutna ŭsich.

U jakaści prykładu Sałaviej zhadvaje cytałahičny skryninh (PAP-test), jaki dazvalaje vyjaŭlać rak šyjki matki. Ale i tut jość abmiežavańni. Pavodle standartaŭ, da 21 hoda pravodzić jaho nie treba, ale śpiecyjalist zhadvaje vypadak, kali ŭ dziaŭčyny z Ukrainy va ŭzroście 15 hadoŭ byŭ dyjahnastavany rak šyjki matki. Jana prosta nie padpadała pad kryteryi skryninhu, i zachvorvańnie nielha było vyjavić z dapamohaj standartnaha padychodu.

Niekatoryja pratakoły, davodzić Sałaviej, prapanujuć pačynać dyjahnastyčnyja pracedury praz try hady paśla pačatku pałavoha žyćcia, niezaležna ad uzrostu. I ŭsio ž idealnaj sistemy nie isnuje. Nivodnaja nie daść harantyi absalutnaj abarony.

Śpiecyjalist taksama zhadaŭ, što ŭ Biełarusi niadaŭna prezientavali prajekt, dzie, pavodle analizu kryvi, nibyta možna vyjavić da 50—60 vidaŭ ankałahičnych zachvorvańniaŭ. Heta sumiesnaja inicyjatyva z Hiermanijaj. Hučyć jak praryŭ, ale na praktycy ŭsio składaniej: pazityŭny vynik analizu jašče nie značyć, što ŭ čałavieka sapraŭdy jość rak. Heta tolki sihnał, što jaho treba nakiravać na dalejšaje abśledavańnie, naprykład, na MRT. Ale navat siarod tych, u kaho analiz byŭ drenny, nie va ŭsich udajecca niešta znajści.

Surjoznyja simptomy, ź jakimi terminova idziom da doktara

Stanisłaŭ Sałaviej zaŭvažaje, što rakavaje zachvorvańnie nie zaŭsiody prajaŭlajecca bolem. Tamu treba ŭmieć źviartać uvahu na inšyja sihnały arhanizma.

Pa-pieršaje, treba nazirać za skuraj. Kali na joj źjaŭlajecca niešta novaje — naprykład, radzimka, jakaja mianiaje formu, krai, pačynaje kryvavić abo raści, — heta pryčyna nieadkładna źviarnucca da śpiecyjalista.

Druhaja prykmieta — źmieny ŭ stule. Kali źjaŭlajecca čorny kał abo kroŭ, heta surjoznaja padstava dla pachodu da doktara.

Taksama pavinna vyklikać tryvohu kroŭ z pochvy pa-za miežami mienstruacyi abo padčas pałavoha aktu. Pa słovach śpiecyjalista, heta moža być varyjantam normy, ale kab upeŭnicca, nieabchodny ahlad doktara.

Śpiecyjalist zhadvaje, što ŭ miedycynie jość pierakosy, naprykład, modnaja zvyčka «prypiakać eroziju šyjki matki», što časta robicca biez dastatkovych padstaŭ. Ale ŭ lubym vypadku kroŭ z pochvy pa-za cykłam — heta pryčyna dla ahladu.

Nastupny važny sihnał — niepažadanaja strata vahi. Kali čałaviek nie zajmajecca sportam, nie siadzić na dyjecie, ale ŭsio roŭna chudnieje — heta moža być tryvožnym znakam.

Pavieličeńnie limfavuzłoŭ — jašče adzin simptom, jaki varta ŭsprymać surjozna. Kali vy namacali niešta ŭ vobłaści šyi, pad pachami abo ŭ pachvinie, i heta nie prachodzić — lepš pakazacca doktaru.

Asobna zhadvajecca načnaja patlivaść. Kali čałaviek unačy pačynaje mocna pacieć bieź vidavočnych pryčyn — heta taksama padstava zadumacca.

Sałaviej zaŭvažaje, što dla asobnaj hrupy — žančyn va ŭzroście 47-50 hadoŭ — heta moža być abumoŭlena źmienami ŭ harmanalnym fonie. Adnak potavydzialeńnie bieź vidavočnych pryčyn (naprykład, znachodžańnia ŭ pamiaškańni, jakoje drenna pravietryvajecca ŭ čas śpioki) — adna z prykmiet, jakaja sustrakajecca i pry ankałohii, i pry tubierkulozie, i pry inšych parušeńniach, tamu patrebna kansultacyja.

Skryninhi dla mužčyn i žančyn u roznym uzroście — što raić ankołah

Pa słovach Sałaŭja, niezaležna ad połu i ŭzrostu, kožny čałaviek, u jakoha jość radzimki, pavinien pieryjadyčna pakazvacca dermatołahu abo ankadermatołahu.

U žančyn vialikuju rolu adyhryvaje skryninh małočnaj załozy. Kali niama spadčynnych abo kliničnych pakazańniaŭ, mamahrafiju rekamiendujecca pačynać z 45 hadoŭ. U vypadkach pavyšanaj ryzyki jaje pačynajuć raniej — časta z dadatkovym vykarystańniem MRT ci UHD.

Asobnaja ŭvaha nadajecca i skryninhu raku šyjki matki. Tut jość niekalki rekamiendavanych varyjantaŭ: cytałahičny mazok (PAP-test) raz na try hady, abo tak zvany kod-test — heta sumiesnaje vyznačeńnie VPČ i cytałohii raz na piać hadoŭ. U lubym vypadku pravierka ŭ hiniekołaha pavinna być rehularnaj, navat kali žančyna ni na što nie skardzicca.

Akramia hetaha, śpiecyjalist rekamienduje chacia b raz na hod prachodzić UHD orhanaŭ małoha taza, niahledziačy na toje, što aficyjna heta nie ŭvachodzić u abaviazkovyja standarty. Reč u tym, što rak jaječnikaŭ časta raźvivajecca vielmi chutka i moža za paŭhoda pierajści ź pieršaj stadyi ŭ treciuju. Tamu prostaje i dastupnaje UHD varta razhladać jak dadatkovy instrumient kantrolu.

U mužčyn taksama jość šerah krytyčnych momantaŭ. Naprykład, pytańnie pra skryninh raka prastaty źjaŭlajecca dyskusijnym u roznych krainach, ale ŭ Biełarusi isnuje rekamiendacyja pačynać z 45 hadoŭ z praviadzieńniem testu na PSA (prastatśpiecyfičny antyhien). Hetaja pracedura prostaja, ale jaje rola ŭ vyjaŭleńni raka na rańnich stadyjach moža być vyrašalnaj.

Vielmi važnym, ale, na žal, časta ihnaravanym kirunkam źjaŭlajecca skryninh kišečnika, u tym liku na rak toŭstaj kiški. Idealny varyjant — heta hastraskapija, ale jana darahaja, patrabuje padrychtoŭki i psichałahična ciažka ŭsprymajecca. Dla masavych pravierak vykarystoŭvajecca bolš dastupny mietad — test kała na schavanuju kroŭ. Jon prosty, ale maje svaje niedachopy: moža pakazvać iłžyvyja vyniki abo nie vyjavić prablemu, kali, naprykład, palip nie kravatočyć.

Asobnuju prablemu śpiecyjalist adznačaje ŭ tym, što tema analnych i kišačnych abśledavańniaŭ u mužčyn zastajecca tabujavanaj. Navat kali jość vidavočnyja simptomy, naprykład, kroŭ u stule, niekatoryja mužčyny admaŭlajucca ad abśledavańnia, bo «niajomka», «haniebna» abo «nie chaču, kab mnie štości zasoŭvali». I heta, padkreślivaje jon, — vialikaja prablema, bo hublajecca kaštoŭny čas, kali chvarobu jašče možna vylečyć.

Ultrahukavoje daśledavańnie choć nie źjaŭlajecca skryninhavym standartam u zachodnich pratakołach, doktar rekamienduje prachodzić jaho chacia b raz na hod. Heta datyčycca brušnoj połaści, ščytapadobnaj załozy, małočnych załoz (da 45 hadoŭ), prastaty — usiaho taho, što lohka i chutka praviarajecca.

Na dumku śpiecyjalista, UHD — niedarahi, chutki, biaśpiečny i dastupny sposab atrymać dadatkovuju ŭpeŭnienaść, asabliva da 45-hadovaha ŭzrostu, kali inšyja skryninhi jašče nie praduhledžanyja.

• 8
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0