Kali mašyny buduć kantralavać usio, ci nie pačnuć jany ŭrešcie kantralavać i tych, chto pry ŭładzie?

Ja daŭno sa skiepsisam hladžu na toje, jak vykładajecca praktyčna ŭ luboj krainie śvietu pradmiet historyi ŭ škołach. Asabliva ŭ našym rehijonie. Školnikam ubivajuć u hałovy sproščanyja mify, jakija niaredka majuć vielmi mała supolnaha z realnaściu. Kali vy chočacie daviedacca pra sapraŭdnuju historyju, vam, chutčej za ŭsio, pryjdziecca iści va ŭniviersitet — i lepš u mahistraturu ci daktaranturu pa historyi — abo zahłyblacca samomu, ale dla hetaha patrebny ŭnutrany kompas, a lepš dapamoha ad prafiesijnych historykaŭ, kab adsiejać tuju bzduru, jakoj poŭniacca školnyja padručniki.

Niama čaho ździŭlacca, što ŭ vačach litoŭcaŭ prabiehła čornaja kotka lićvinizmu. Prymityvizacyja školnaj historyi — heta chvaroba i biełaruskaja, i litoŭskaja, hetaksama jak i mnohich inšych narodaŭ.

Moža tamu, kali čytaju histaryčnyja knihi, vielmi padabajecca, kali ich piša niechta «zvonku», ź pierśpiektyvy aŭtsajdara. Dla mianie heta jak hłytok śviežaha pavietra — pračytać, skažam, toje, što pisaŭ Cimaci Snajder pra Uschodniuju Jeŭropu. Z padobnaj pryčyny, mnie daspadoby ideja «vialikaj historyi», jakuju papularyzuje Juval Noj Charary. Mnohija prafiesijnyja historyki krytykujuć ich abodvuch za spraščeńni i faktyčnyja pamyłki. Ale navat z pamyłkami, niedakładnaściami, ja b skazaŭ, što takija aŭtary kaštoŭnyja, bo dazvalajuć hlanuć na historyju šyrej, vyrvacca za miežy łakalnaj pierśpiektyvy i aśviažyć svajo ŭspryniaćcie bolš šyrokim kantekstam.

Ja ŭpadabaŭ knihi Charary — «Sapiens», «Homo Deus» i «21 urok dla XXI stahodździa», — i tamu mnie było b ciažka abminuć i novuju jahonuju knihu, tym bolš što ja byŭ na jaje prezientacyi tut, u Ńju-Jorku, i maju asobnik z aŭtohrafam.

Što možna skazać? «Nexus» — heta vializny analiz taho, jak infarmacyja, u šyrokim sensie słova, farmuje hramadstvy. Juval Charary śćviardžaje, što historyi, jakija abjadnoŭvajuć ludziej, dazvalajuć supracoŭničać u maštabach, niemahčymych dla inšych vidaŭ. Mienavita naratyvy, a nie fakty, źjaŭlajucca asnovaj dla sacyjalnaj zhurtavanaści.

Aŭtar asprečvaje tak zvany «naiŭny pohlad na infarmacyju» — vieru ŭ toje, što čym bolš pašyrajecca infarmacyi, tym bolš stanovicca razumieńnia i mudraści. Taki pohlad, naprykład, maje Iłan Mask. Maŭlaŭ, staryja miedyi kiepskija, jany časta pieraduziatyja. Davajcie ŭsie lepš čytajcie i pišycie ŭ jahonuju sacyjalnuju sietku Ch. Tam vy znojdziecie praŭdu.

Charary śćviardžaje, što reč nie tolki ŭ kolkaści, ale i ŭ jakaści infarmacyi, u tym, jak jana raspaŭsiudžvajecca i jak ludzi jaje ŭsprymajuć. Jon pakazvaje, što hety naiŭny pohlad viadzie da taho, što pieramahaje infarmacyja nizkaj jakaści i lohkaj zasvajalnaści, a hłybokija, praŭdzivyja rečy zastajucca niezaŭvažanymi.

U pieršaj častcy «Nexus» aŭtar razhladaje arhaničnyja sietki — čałaviečyja supolnaści, arhanizavanyja vakoł supolnych historyjaŭ. Naprykład, aŭtar źviartaje ŭvahu na kantrast demakratyjaŭ i dyktatur u tym, jak u takich sistemach raspaŭsiudžvajecca infarmacyja. Charary pieraścierahaje, što z raźvićciom štučnaha intelektu dyktaturam budzie značna praściej kantralavać i adsočvać čałavieka.

U druhoj častcy Charary źviartaje ŭvahu na niearhaničnyja sietki — ličbavyja sistemy i štučny intelekt. Jon śćviardžaje, što sučasnyja mašyny ŭžo nie prosta instrumienty: jany mohuć hienieravać idei i dziejničać aŭtanomna.

Razam z hetym raźvivajecca niebiaśpiečnaja tendencyja: pastajanny zbor danych, masavaje nazirańnie i źniknieńnie pryvatnaści. Sistemy ŠI, natreniravananyja na pieraduziatych danych, zdolnyja ŭzmacniać niaroŭnaść abo navat stać katalizataram hvałtu, piša aŭtar.

Treciaja častka «Nexus» pryśviečana budučyni palityki va ŭmovach hłabalnaj dyhitalizacyi. Demakratyi, pavodle Charary, siońnia stajać pierad surjoznymi vyklikami: tarhietavanaja rekłama, fejki, ałharytmy, što padymajuć uvierch skandalny i časta niepraŭdzivy kantent — usio heta padryvaje mahčymaść svabodnaj publičnaj dyskusii.

Aŭtarytarnyja režymy, u svaju čarhu, mohuć vykarystoŭvać štučny intelekt dla tatalnaha kantrolu. Ale isnuje paradoks: kali mašyny buduć kantralavać usio, ci nie pačnuć jany ŭrešcie kantralavać i tych, chto pry ŭładzie?

Pavialičyć

Charary taksama ŭvodzić paniaćcie «Kremnievaj zasłony» — mahčymaj budučaj ličbavaj frahmientacyi śvietu na asobnyja infarmacyjnyja ekasistemy, naprykład, amierykanskuju i kitajskuju.

Adna z samych cikavych kancepcyj u knizie — inšarodny intelekt — štučny intelekt, zdolny da samastojnaha myśleńnia. Heta — patencyjna ekzistencyjnaja pahroza dla čałaviectva, kali jaje nie kantralavać. Moža padacca, što peŭnyja rečy aŭtar pierabolšvaje. Sučasnyja sistemy ŠI ŭsio ž značna bolš abmiežavanyja, čym toje moža padavacca. Inšaje pytańnie, jak blizka my da ahulnaha štučnaha intelektu. Zrešty, vialikaja škoda moža sychodzić i ad užo isnych sistem, pra što piša aŭtar. Jazyk nie pavaročvajecca nazvać aŭtara «dumieram». Zamiest piesimista ci aptymista siabie jon, chutčej, ličyć realistam. Charary miarkuje, što čałaviectva vałodaje nieabchodnymi resursami i viedami dla vyrašeńnia isnych prablem, ale padkreślivaje važnaść dziejańniaŭ, a nie pasiŭnaha spadzievu, što situacyja palepšaje, ci adčaju ad taho, što hetaha nie adbudziecca.

Pohlad Charary charaktaryzujecca mocnym akcentam na pryznańni patencyjnych pahroz, adnačasova jon vystupaje za praaktyŭnyja miery i adkaznaje vykarystańnie technałohij dla farmavańnia bolš pažadanaj budučyni.

Aŭtar padaje šyroki histaryčny kantekst, kab pakazać, što navat drukarski stanok abo kłasičnaja biurakratyja nie mohuć paraŭnacca z upłyvam sučasnych technałohij. I choć krytyki časta paprakajuć jaho za sproščanyja abahulnieńni i adsutnaść hłybini, jon, tym nie mienš, prapanuje hłabalnuju, intehralnuju pierśpiektyvu, jakaja asabliva kaštoŭnaja ŭ śviecie, pierapoŭnienym łakalnymi mifami i vuzkim myśleńniem.

Pavialičyć

«Nexus» — nie navukovaja manahrafija. Možna navat skazać, što tut bolš fiłasofii, čym historyi. Tłusty minus Charary — u repietatyŭnaści. Kali vy jaho čytali raniej ci słuchali jahonyja publičnyja pramovy, to vy, chutčej za ŭsio, ścisła znajomyja z tym, pra što jon razhornuta piša ŭ hetaj knizie. Padobnaja tematyka była i ŭ jahonych knihach «Homo Deus» i «21 urok dla XXI stahodździa». Tam było i pra vykliki libieralnamu śvietaparadku, i pra štučny intelekt. Raniej prosta hetyja niebiaśpieki byli značna bolš abstraktnymi. Ciapier ža my ŭžo faktyčna žyviem u tym śviecie, jaki apisvaŭ aŭtar. Paŭstaje pytańnie, što z hetym rabić. Charary šmat chto z mocnych hetaha śvietu čytaje, słuchaje i navat rekamienduje. Adnak intelektuał viaščaje, a karavan idzie dalej.

Kniha Juvala Noja Charary Nexus dastupnaja pa-anhlijsku, pa-polsku i pa-litoŭsku. Nieŭzabavie jana maje vyjści pa-ŭkrainsku. Na žal, nie prahladajecca biełaruskaje jaje vydańnie.

* * *

Andruś Chrapavicki — biełarus-raspracoŭščyk u halinie štučnaha intelektu, ciapier pracuje ŭ Ńju-Jorku. Taksama jon paet i hramadski aktyvist. Rodam z Hłybokaha, skončyŭ Połacki ŭniviersitet.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0