«Міністр дурань і шмат п’е»: новае расследаванне паказвае маштаб уплыву бізнэсмена Аляксандра Зінгмана
Польскія журналісты апублікавалі расследаванне, галоўнымі фігурантамі якога стаў уплывовы польскі бізнэсмен Вітальд Карчэўскі і беларускі бізнэсмен Аляксандр Зінгман.
Па інфармацыі журналістаў Onet.pl, польскія спецслужбы яшчэ ў 2016 годзе накіравалі кіраўніцтву сакрэтны дакумент з высновамі: польскі ўрад можа быць прасякнуты ўплывам усходніх спецслужбаў.
Журналісты прыводзяць вытрымку з размовы, якая адбылася паміж беларускім бізнэсменам Аляксандрам Зінгманам і яго партнёрам з Польшчы Вітальдам Карчэўскім 6 чэрвеня 2016 года, напярэдадні візіту ў Мінск міністра сельскай гаспадаркі Польшчы Кшыштафа Юргеля.
Паводле справаздачы, Карчэўскі называў міністра «дурнем, які шмат п’е» і распавёў, што той аднойчы «заснуў тварам у салаце з гарошкам». Зінгман адказаў, што «паставіць усіх на ногі і польскі міністр з радасцю наведае рэстаран Falcone».
Паводле расследавання Onet і TVN24, Falcone, які спачатку афіцыйна належаў жонцы Зінгмана, а пазней быў перайшоў у валоданне кампаніі Карчэўскага, быў месцам сустрэч з удзелам шматлікіх польскіх палітыкаў і дыпламатаў.
Інфармацыя спецслужбаў сведчыць, што Карчэўскі і Зінгман не проста сябравалі, але і вялі сумесныя справы ў Беларусі, Польшчы і краінах Афрыкі, дзе займаліся пастаўкамі зброі, угнаенняў і іншымі тэндарнымі кантрактамі.
Аперацыя «Невада»
Як сцвярджаецца ў расследаванні, у 2015 годзе польскае Цэнтральнае антыкарупцыйнае бюро (CBA — Centralne biuro antykorupcyjne) пачало сакрэтную аперацыю пад назвай «Невада» пасля сігналаў ад разведкі пра карупцыю з удзелам дзяржаўных чыноўнікаў.
Галоўнай фігурай расследавання стаў Вітальд Карчэўскі. Польскія спецслужбы звярнулі ўвагу на кампанію Карчэўскага, якая пачала масава выйграваць тэндары ў Афрыцы, што фінансаваліся з польскага бюджэту. Гаворка ішла пра так званыя крэдыты дапамогі — сродкі, якія Польшча выдзяляе краінам, якія развіваюцца, (напрыклад, Кенія ці Танзанія), каб тыя закуплялі польскія тавары.
У 2015 годзе Contractus выйграў 11 тэндараў у Кеніі на агульную суму 82 мільёны долараў. Па даных CBA, поспех стаў магчымы дзякуючы сувязям Карчэўскага і падтрымцы Аляксандра Зінгмана.
Следства выявіла, што Карчэўскі нібыта абяцаў кенійскаму чыноўніку 6—10 % ад сумы кантракта (да 6,4 мільёна даляраў) хабару ў абмен на перамогу ў тэндары. Грошы планавалася пералічыць праз завышаныя рахункі, аплачаныя польскім дзяржаўным банкам. Следства падазравала, што гэтая схема прымянялася і ў іншых краінах Афрыкі.
Паводле аператыўных матэрыялаў CBA, Аляксандр Зінгман і Вітольд Карчэўскі актыўна прасоўвалі свае інтарэсы ў некалькіх афрыканскіх краінах — у тым ліку Замбіі, Сенегале, Танзаніі і Мазамбіку.
У адной з перахопленых размоў, 3 снежня 2016 года, Зінгман з энтузіязмам паведамляе Карчэўскаму, што пасля асабістай сустрэчы з прэзідэнтам Замбіі Эдгарам Лунгу «гэтая краіна цяпер наша». Ён сцвярджае, што прэзідэнт даў ім усе інструкцыі, каб 100 мільёнаў даляраў дапамогі пайшлі на закуп сіласных установак— менавіта таго, чым займаўся Карчэўскі.
У якасці «падзякі» Зінгман прапануе падарыць кіраўніку дзяржавы два беларускія трактары «Беларус» і плугі, аформіўшы ўсё як дапамогу ад «польскага партнёра».
У той жа размове Зінгман адзначае, што прэзідэнт Замбіі гатовы адкрыць ім доступ і да іншых кантрактаў — у Танзаніі, Сенегале і Мазамбіку — калі будзе забяспечана фінансаванне з боку польскага дзяржбанка.
Зінгман і Карчэўскі — сяброўства па разліку
CBA праслухала сотні размоў Карчэўскага, у тым ліку каля 190 гутарак з Аляксандрам Зінгманам. Усе размовы вяліся на рускай мове.
Зінгман уваходзіць у найбліжэйшае асяроддзе Віктара Шэймана, аднаго з самых уплывовых людзей Беларусі і бліжэйшага паплечніка Аляксандра Лукашэнкі. Польскія журналісты называюць яго ключавым прадстаўніком інтарэсаў Мінска. Афіцыйна яго кампанія пастаўляе беларускую тэхніку і транспарт, але, паводле звестак журналістаў, можа быць таксама звязаны з нелегальным гандлем зброяй — хоць прамых доказаў няма.
У 2021 годзе Зінгмана затрымалі ў Конга па падазрэнні ў гандлі зброяй, але праз некалькі дзён ён быў адпушчаны. Пазней у сеціве з’явіліся фота яго сустрэч з афрыканскімі палітыкамі.
Як адзначаецца ў расследаванні, сувязі паміж Аляксандрам Зінгманам і Вітольдам Карчэўскім — гэта не сяброўства, а разлік. Паводле сведчанняў, менавіта Зінгман дапамог Карчэўскаму пабудаваць уласную камерцыйную імперыю, якая дзякуючы сувязям з палітыкамі і чыноўнікамі выйгравала тэндары, асабліва ў Афрыцы, за кошт дзяржаўных сродкаў Польшчы.
«Аляксандр Зінгман быў тым чалавекам, які даваў нам кантакты, а пасля казаў, што рабіць і каму тэлефанаваць. Менавіта Зінгман пазнаёміў Вітальда Карчэўскага са светам афрыканскага бізнэсу. У яго былі кантакты з афрыканскімі міністрамі і прэм'ер-міністрамі», — цытуюць журналісты словы былога супрацоўніка фірмы Карчэўскага Contractus.
Паводле іншай крыніцы, Карчэўскі баяўся Зінгмана, а адносіны паміж імі былі падобныя да жорсткай вертыкалі ўлады.
Запісы CBA паказваюць, што Зінгман быў у курсе польскіх дзяржаўных праграм дапамогі для Афрыкі. У адной з размоў згадваецца, што чыноўнік з Танзаніі атрымаў ад Зінгмана запіску з інструкцыяй, што тэндар мусіць выйграць фірма Карчэўскага.
Іншы сведка апісвае: «Без Зінгмана Карчэўскі быў бы нікім. Зінгман ставіў перад Карчэўскім мэты, якіх трэба дасягнуць. (…) Яны ехалі праз Мінск на «Хамеры» Зігмана, той спакойна аб’язджаў коркі па тратуарах, а міліцыянеры салютавалі. Было відаць, што гэта важная асоба».
Як беларускія інтарэсы выцяснялі польскі бізнэс з Афрыкі
Сведчанні былога кіраўніка кампаніі Ursus Кароля Зарайчыка (Karol Zarajczyk) дадаюць разумення таго, як працавала сетка ўплыву Аляксандра Зінгмана і Вітальда Карчэўскага ў Афрыцы. Паводле яго слоў, на пачатку 2010-х Ursus паспяхова развіваў праекты ў афрыканскіх краінах — прадаваў трактары, будаваў зборачныя лініі, удзельнічаў у дзяржаўных праграмах. Аднак з цягам часу кампанія пачала сутыкацца з раптоўнымі перашкодамі.
У 2017 годзе, нягледзячы на ўжо ўзгоднены кантракт з урадам Замбіі, польскае Міністэрства фінансаў атрымала ліст з патрабаваннем пераключыць фінансаванне з трактараў на сіласныя ўстаноўкі — тавар, які прасоўваў Карчэўскі. Ліст прыйшоў ад чыноўніка з офіса прэзідэнта Замбіі. Неўзабаве ў сетцы з’явіліся фота, дзе Зінгман распіваў віно з прэзідэнтам Замбіі. Гэта пацвердзіла падазрэнні: рашэнні прымаліся не праз публічныя працэдуры, а праз непасрэдны ўплыў.
Зарайчык сцвярджае, што Карчэўскі з дапамогай Зінгмана спрабаваў выцесніць Ursus з афрыканскіх праектаў, у тым ліку праз замену польскай тэхнікі на беларускую — трактары МТЗ. Гэта ўжо было б не толькі эканамічным, але і геапалітычным поспехам для Мінска: выкарыстанне польскіх грошай для экспарту беларускай прадукцыі.
Падобны зрух у палітыцы пацвярджаецца дакументам CBA за 2016 год, дзе паведамляецца, што ўплывовы дыпламат МЗС Польшчы Марэк Зюлкоўскі (Marek Ziółkowski) прапаноўваў змяніць механізм «звязанай дапамогі» (калі крэдыты выдаюцца толькі на польскія тавары) на «незвязаную», што дало б магчымасць закупляць тэхніку з іншых краін — у тым ліку з Беларусі.
У перахопленых CBA размовах Аляксандр Зінгман адкрыта казаў Карчэўскаму: «ніякіх трактароў Ursus не будзе — Сенегал хоча толькі сіласныя ўстаноўкі». Ён таксама даваў інструкцыі: трэба ціснуць на польскіх чыноўнікаў і дамагчыся фінансавання з дзяржаўнага банка. Зінгман прызнаваў, што сенегальскія чыноўнікі патрабуюць 20% хабару за сваю «прыхільнасць».
Паводле Зарайчыка, пасля ўмяшання Карчэўскага і Зінгмана кампанія сутыкнулася з затрымкамі плацяжоў, ростам бюракратыі і прыпыненнем паставак — кантэйнеры з трактарамі проста трымалі ў партах. У выніку Ursus страціў плацежаздольнасць і, як мяркуецца, быў мэтанакіравана выцеснены з афрыканскага рынку.
Паводле запісаў, якія CBA перадало пракуратуры, Вітольд Карчэўскі дарыў «падарункі» польскім чыноўнікам, што дапамагалі яму выйграваць тэндары ў Афрыцы. Адзін з такіх падарункаў — круіз на караблі вакол Занзібара для высокапастаўленага чыноўніка з Міністэрства фінансаў. Аднак за гэтыя дзеянні Карчэўскаму абвінавачанняў так і не выставілі.
Шпіёнскі след
Журналісты сцвярджаюць, што Вітальд Карчэўскі і Аляксандр Зінгман фігуравалі не толькі ў карупцыйных расследаваннях, але і ў справе аб магчымым шпіянажы. У 2018 годзе імі зацікавіліся Агенцтва ўнутранай бяспекі Польшчы (ABW) і Нацыянальная пракуратура ў межах справы аб дзейнасці на карысць замежнай разведкі супраць Польшчы.
Аднак, як паведамляецца, справа была закрыта 29 лістапада 2024 года. Пракуратура сцвярджае, што дзейнасць абодвух фігурантаў была падрабязна прааналізаваная, але ні Карчэўскі, ні Зінгман не атрымалі статусу падазраваных і нават не былі дапытаныя як сведкі.
Пры гэтым, паводле звестак журналістаў, у распараджэнні следства былі сотні старонак пратаколаў праслухоўвання і паказанні былога кіраўніка кампаніі Ursus. Тым не менш пракуратура палічыла, што сабраных (у тым ліку сакрэтных) матэрыялаў недастаткова для выстаўлення абвінавачанняў.
Дапамога беларускаму чыноўніку ў перасячэнні мяжы
У сваёй публікацыі польскія журналісты прыводзяць змест размовы, якая была перахопленая спецслужбамі ў 2017 годзе. У ёй Юрый Шулейка, тагачасны намеснік старшыні Гродзенскага аблвыканкама, а цяпер віцэ-прэм'ер Беларусі, адказны за сельскую гаспадарку, просіць Карчэўскага пасадзейнічаць у перасячэнні мяжы ў пункце пропуску Брузгі-Кузніца.
З размоў вынікае, што Карчэўскі ахвотна дапамог: ён перадаў заданне сваёй падначаленай, якую папрасіў звязацца з падпалкоўнікам у адстаўцы Юзэфам Косна (Józef Kosno), былым камандуючым Падляска-Мазурскай брыгадай Войска аховы дзяржаўнай мяжы. Косна не адмаўляе, што добра ведае Карчэўскага і выканаў яго просьбу.
Прайшло некалькі гадоў, пакуль у 2019 годзе Карчэўскаму выставілі абвінавачанне — і толькі па справе кантракта ў Кеніі. Аляксандр Зінгман, хоць яго CBA таксама лічыла датычным да карупцыі, не быў ані дапытаны, ані абвінавачаны.
Замест гэтага польская пракуратура абмежавалася юрыдычнай дапамогай з боку Беларусі — Зінгмана дапытвала міліцыя ў Мінску. У час допыту мужчына заявіў, што ён проста «бізнэс-спецыяліст».
Сітуацыя змянілася пасля таго, як улада ў Польшчы перайшла да апазіцыі. У лістападзе 2024 года новае кіраўніцтва пракуратуры аднавіла замарожанае з 2019 года расследаванне, а старую пракурорку, якая вяла справу з 2016 года, адхілілі. Паводле неафіцыйнай інфармацыі, справа блізіцца да суда.
У адказ на журналісцкія пытанні Карчэўскі адхрысціўся ад даўняга саюзніка, заявіўшы, што ўжо шмат гадоў не мае з ім ніякіх кантактаў — ні дзелавых, ні асабістых.
Былы міністр сельскай гаспадаркі Польшчы Кшыштаф Юргель не пацвердзіў і не абверг сваёй прысутнасці ў рэстаране Falcone ў Мінску. Ён заявіў, што не памятае, ці сустракаўся з Зінгманам, але ведае Карчэўскага ўжо каля 20 гадоў — і, маўляў, толькі па службовай лініі.
Цяпер чытаюць
Прапагандысты паказалі шэсць беларусаў, арыштаваных за данаты. Большасць з іх пераводзілі нязначныя сумы11
Каментары