«Nie paraŭnoŭvajcie nas z ukraincami. Paraŭnoŭvajcie z nami, jakimi my byli hod, miesiac, tydzień tamu»

25-ho marta v Minskie była razohnana diemonstracija, iduŝaja k śpiecprijemniku na Okriestina vyraziť solidarnosť s političieskimi uźnikami. Jesť žiertvy. Nie tak už mnoho, no dla Minska boleje, čiem dostatočno. Eto svojeho roda kulminacija martovskich sobytij 2006 hoda.

Nie budu analizirovať pričin toho, čto proizošło: ja nie analitik, ja obyvatiel, vydiernutyj iz privyčnoho choda žiźni etimi nieskolkimi dniami. Kakoj by ni była moja śledujuŝaja žizń – ona budiet druhoj: eto ja znaju točno.

Počiemu ja pišu ob etom? Potomu čto ohromnaja časť biełorusov okazałaś v takom žie połožienii: s 19 marta oni vydiernuty iz kontieksta povsiednievnosti i vriad li smohut v nieho viernuťsia. «V odnu i tu žie rieku nielzia vojti dvaždy», dažie jeśli eto nie rieka, a zatchłoje bołoto ńju-sovkovoj žiźni. Rievolucija, o kotoroj hriezili niemnohije śmielčaki, sostojałaś – tam, hdie vsiehda i proischodiat hłavnyje rievolucii – v umach i sierdcach. Prošu proŝienija za banalnosť, no pravda často byvajet banalna.

Kak vidno iz publikacij «storońnich nabludatielej», mnienija razdieliliś: odni vostoržienno privietstvujut «džinsovuju rievoluciju» i vozmuŝienno pišut o diejstvijach pravitielstva; druhije hovoriat o rajskoj žiźni biełorusov i niehodujut po povodu ich niebłahodarnosti «baťkie»; trieťji pośmieivajutsia nad małym količiestvom protiestujuŝich i v kotoryj raz pieniajut biełorusam na ich «rabskuju pokornosť». Niepravy vsie.

Piervyje – potomu čto rievolucii kak takovoj nie proizošło, skorieje, eti sobytija – katalizator vnutrieńnich iźmienienij ludiej. Prociess pošieł. Tlejuŝij uholek otvraŝienija k riežimu jarko vspychnuł v nužnom miestie i v nužnoje vriemia – 19 marta na Oktiabŕskoj płoŝadi. Tiepieŕ kostier snova rassypałsia na uholki, i každyj ušieł, ozariennyj sobstviennym śvietom. Eto niemało. I pośledstvija nie za horami. Rańšie ja nie somnievałaś v tom, čto Łukašienko jeŝie splašiet na bratskoj mohile jeho nienavistnikov i, vybivaja bojkuju čiečietku na mohilnoj plitie, spojet komičieskije kuplety. Tiepieŕ ja uvieriena v obratnom. Pričiem eta uvieriennosť načała kriepnuť nie tohda, kohda «słučiłoś to, čto słučiłoś». A rańšie – v poślednij užasnyj hod «zakručivanija hajek» – i liš utvierdiłaś vo vriemia priedvybornoj vakchanalii.

Vtoryje niepravy i suŝnostno, i bukvalno. Bukvalnosť v tom, čto sovriemiennaja Biełoruśsija – čto-to vrodie ohromnoj «potiemkinskoj dierievni». Viečnyj primier – čistyje ulicy. Skolko ponapisano ob etoj čistotie! Sozdajetsia vpiečatlenije, čto rieċ idiet o čistotie pomysłov vłastiej, a nie minskich «avieniu». No Minsk, vo vsiakom słučaje, jeho cientr, vsiehda był čist – nie tolko v sovietskoje vriemia, no i v pieriod hołoda i chołoda rańniej pieriestrojki. Tradicija takova – čtoby «lico» vyhladieło priezientabielno. A v podjezdy, hdie niet kodovych zamkov, nikto iz počitatielej «baťki» časom nie zahladyvał? I łučšie by – v spalnych rajonach, hdie i živiet osnovnaja massa počitatielej priezidienta. Na zarie jeho pravlenija v odnom iz liftov mikrorajona Sieriebrianka było vyviešieno krasnoriečivoje objavlenije: «Elektorat Łukašienko! Pieriestańtie scať v liftie!» Kak pišut na forumach, «podpišuś pod každym słovom».

Vtoroj mif – zarpłaty. Svojevriemiennaja ich vydača i rost sovieršienno čietko obusłovleny vniešnimi obstojatielstvami – vynuždiennoj «miłosťju» Putina.

No, kak vierno otmietił v svojem połučasovom priedvybornom TV-obraŝienii A.Kozulin (vsieho takich obraŝienij było dva), zarpłaty u nas biełorusskije, a cieny jevropiejskije. Mnohije li minčanie mohut pozvoliť siebie kupiť kvartiru, kohda samaja diešievaja odnokomnatnaja stoit 30 000 dołłarov, a «chorošaja zarpłata» – 200 dołłarov? Skolko diesiatkov let im ponadobitsia na eto – i to pri usłovii, čto oni budut pitaťsia ślunoj, kak daosy i indijskije johi? To žie kasajetsia cien na produkty i bytovuju tiechniku. A vsiakije popytki «podrabotať» obłahajutsia hrabitielskimi nałohami (ot 9 do 20%).

Trietij mif – spokojstvije i «stabilnosť», provozhłašajemyje s vysokoj tribuny i s okružajuŝich jeje maleńkich «tribunok»-satiellitov. Niet i nie možiet byť ni spokojstvija, ni stabilnosti v stranie, propitannoj strachom. Bojatsia vsie – ot diśsidientov do samych približiennych «k tiełu»: poślednijepotomu, čto lubimaja zabava našieho pravitiela – «pieratrachivanije apparata». Eta formuła vierna nie tolko v orfoepičieskom, no i v mietaforičieskom smyśle. Vy nikohda nie słyšali, kak biełorusskij priezidient v privyčnom dla nieho sostojanii istieričieskoho niedovolstva razhovarivajet s podčiniennymi – s ministrami, s priedsiedatielami kołchozov, s rabočimi, k kotorym onna zarie vriemien izriedka śnischodił (tiepieŕ davno už niet)? Ja słyšała i nikomu nie riekomienduju: ot biespardonnoho «tykańja» požiłym ludiam, ot uhroz i voplej, płavno pieriechodiaŝich v vizh, normalnoho čiełovieka možiet i stošniť. Bieź vsiakoj mietafiziki – bukvalno vyviernuť na ziemlu.

Na siem vyrazitielnom momientie my i pieriechodim ot bukvalnoho k suŝnostnomu. Tie, kto hovorit: «Łučšie strach, čiem «źvierinyj oskał kapitalizma», prosto zabyli, čto takoje strach. Boleje toho, takoho stracha, kak v poślednije hody v Biełoruśsii, my, «poślestalinskije», nikohda nie i znali. V 70-je-80-je hh. v SSSR ludi pobaivaliś, no śmiejaliś. Nie było vsieochvatnoho lipkoho užasa. Po krajniej mierie, byli iźviestny praviła ihry, kotorym niechotia podčinialiś i kotoryje umieło obchodili.Vieś užas žiźni zdieś i siejčas – v tom, čto praviła mieniajutsia na hłazach i obnovlajutsia «postfaktum». Naprimier, śpierva zavoditsia dieło na sozdatielej intierniet-multikov pro priezidienta, a potom sozdajetsia sootvietstvujuŝij ukaz. Ukazy o «diskrieditacii» i «klevietie», pod kotoryje možno podohnať vsie, čto uhodno, i v narušienii kotorych možno obviniť koho uhodno, visiat nad hołovami i złovieŝie chłopajut, kak krylja voron, v poślednij hod počiemu-to oblubovavšich naš «čistyj» i «proćvietajuŝij» horod.

Vpročiem, ukazy nie obiazatielny. Jeśli niet ničieho śvierchu, śnizu podsujetiatsia. Priepodavatiela ekonomiki odnoho iz vuzov v tiečienije niedieli uvolniajut za otviet na vopros o tom, otkuda vziałoś «biełorusskoje ekonomičieskoje čudo», – donieśli studienty. Istoriku iz akadiemičieskoho instituta nie podpisyvajut ježiehodnyj kontrakt – rieakcija na podmietnoje piśmo o tom, čto pod vidom naučnoj raboty on napisał «złobnyj antisovietskij paskvil» (i eto v niezavisimoj Riespublikie, čieriez 15 let pośle krušienija SSSR!) i «dyšit zoołohičieskoj nienavisťju k vłastiam». Znakomaja formulirovočka? Do oskominy! Za biezobidnuju šutku studientov na fiestivale STEMov, kotoraja zaklučałaś, hłavnym obrazom, v umiełom kopirovanii «baťkinoho» prononsa,v odnočaśje byli izhnany dva proriektora i žienŝina, zaviedujuŝaja kultmassovoj rabotoj. «Sihnalizirovał» odin iz diekanov, kotoryj uprieždaja vozmožnyj udar, pritaŝił v administraciju priezidienta vidieokaśsietu s zapiśju. Byli sobrany i proinstruktirovany vsie riektory vsiech vuzov, potom riektory proinstruktirovali proriektorov – i poniesłoś? Po zakonam łaviny – śvierchu vniz. Pośle etoj istorii, słučivšiejsia połtora hoda nazad, strach obujał vsiech, kto prieždie stojał «nad schvatkoj» i dumał, čto jemu lično ničieho nie hrozit. Stało jasno, niet, skorieje, oŝutimo, čto i isčieznovienija ludiej, i zakrytije oppozicionnych haziet, i «posadki» po političieskim staťjam vovsie nie hdie-to «tam», daleko. Zdieś, riadom. Prišło ponimanije, čto v luboj momient iz univiersitieta mohut izhnať tvojeho riebienka; čto s toboj mohut nie podpisať kontrakt iz-za aniekdota, rasskazannoho v «kuriłkie»; čto tiebia mohut iźbiť na ulicie?

Rasskaz taksista.

Sieł tut ko mnie odin. Solidnyj, s portfielem? Razhovoriliś. On vsie rassprašivał, kak rabotajetsia, to da sie. Nu, ja otviečał vsie, kak jesť. Nazavtra viečierom zvoniat po tielefonu: eto ty, moł, rabotaješ na takoj-to mašinie? Nomier nazvali i vsie takoje? Nu ja, hovoriu. Eto ty hovorił? Nu hovorił. Da my tiebia? A čieriez dva dnia v podjezdie iskołošmatili vdryzh.

Čieho u nas niet – tak eto kak raz stabilnosti. Ibo prosypajaś utrom, sžimaješsia ot priedčuvstvij: čto jeŝie udumajet naš priezidient ili jeho viernyje psy? Čto na etot raz?

I uznaješ o tom, čto zakryvajut aptiečnyje kioski, a značit, i bližnij k tvojemu domu, potomu čto, viditie li, tam nie sobludajetsia sanitarija. Prielestnyj čistieńkij aptiečnyj kiosk, s dobroj žienŝinoj, kotoraja niepriemienno zakažiet dla tiebia niedostajuŝieje lekarstvo, jeśli jeho nie okažietsia v prodažie. I tiepieŕ tiebie – bolnomu ili stariku – nado połzať po vsiemu horodu v jeho poiskach, často tŝietnych. Ili čto lišajut licienzii (vsie v odin dień) kommierčieskije miedučrieždienija – iz-za vysokich cien. Nado li hovoriť, čto v hosudarstviennych poliklinikach cieny na UZI i t.d. mhnovienno stanoviatsia vyšie, čiem miesiac nazad v etich kommierčieskich? Ili čto vsie kanikularnyjepojezdki biełorusskich dietiej (našich počti stoprocientno bolnych postčiernobylskich dietiej!) na lečienije vysočajšim ukazom zaprieŝajutsia – otnynie i prisno, i vovieki viekov, amiń? Počiemu? Potomu čto tam oni nabirajutsia «zapadnych ciennostiej», prielŝajutsia «mirom čistohana». I čto pojezdka na naučnuju studienčieskuju konfierienciju v bližajšuju Polšu słužit povodom dla izhnanija iz univiersitieta. A kakovo, kohda tvoj riebienok v martie vdruh uznajet, čto praviła prijema v vuzy opiať (v kotoryj raz) iźmieniliś, i vsia jeho podhotovka poletieła k čiertiam. I kohda tvoju doċ – minčanku, briestčanku, mohilevčanku – otličnicu-»krasnodipłomnicu» raspriedielajut v odnu iz čiernobylskich dierievień.

Ja choču, čtoby «blizko-zarubiežnyje» storońniki «baťki» poniali: eto nie otdielnyje słučai, my v etom živiem, i s každym dniem śniežnyj kom rastiet, zabivajaś v nos, rot, lehkije, miešaja dyšať. Ja choču, čtoby vy primierili eto na siebia. Ja namierienno nie pišu dietalno o toj podłoj niesvobodie, kotoraja pronikajet čieriez vsie ŝieli. O strachie donosa, priedatielstva, provokacii, kotoryj oburievajet luboho. Ob užasie, kotoryj b́jet tiebia v sołniečnoje spletienije i zamoraživajet žiełudok, skručivaja v komok kiški, kohda ty ponimaješ, čto skazał čto-to «nie to» v prisutstviennom miestie – dažie jeśli skazał suŝuju miełoċ, naprimier, posietovał na zakrytije tiech žie aptiečnych kioskov. O tom, kakovo normalnomu čiełovieku vidieť, kohda po BT non-stop idut dokumientalnyje sieriały o Stalinie «mudrom, rodnom i lubimom», kohda stroitsia muziej «Linija Stalina», kohda Stalin priepodnositsia kak obraziec voždia, daby etim idiealizirovannym obrazom sankcionirovať siehodniašnije rieprieśsii.Obo vsiem etom možno i nužno podrobno, no nie budu.Potomu čto eti dovody diejstvujut liš na tiech, kto ponimajet ciennosť ličnoj svobody čiełovieka. Kak praviło, k storońnikam «stabilnosti, poriadka i tvierdoj ruki» eto nie otnositsia. Kak pisała Z.Hippius, «jeśli nado objaśniať, to nie nado objaśniať». Prošu ob odnom – primieŕtie etot «ispanskij bašmačok» na siebia i na vašich dietiej. Chotia by myślenno. Chotia by na minutu.

I nakoniec, o trieťjej točkie zrienija: biełorusy – raby, ich – žałkaja horstka. Niezabviennyj profiessor Prieobražienskij hovorił: «Nie čitajtie sovietskich haziet». Nie smotritie biełorusskich i časti rośsijskich tielekanałov! Ja nie skłonna prieuvieličivať, no nie sobirajuś i prieumieńšať. Kohda v piervyj viečier na płoŝadi sobraliś ludi, rośsijskije izdanija hovorili o triech tysiačach, a oppozicionnyje biełorusskije sajty i «zahnivajuŝije hołosa»– o soroka. Pieriefraziruja staryj aniekdot – «i ty nie prav, i ty nie prav». Po moim podsčietam, v samyje «łučšije» minuty viečiernich mitinhov ludiej było tysiač 20-25, v «chudšije» – około 15. No dieło dažie nie v količiestvie. Dieło v tiendiencii. Pośle toho, kak tohda, 19-ho, v Dień Piervyj, my razošliś, bolšinstvo iz nas dumało, čto nazavtra nie pridiet nikto, v tom čiśle i my sami. No 20-ho prišli. I postavili čietyrie pałatki. Nazavtra opiať prišli i postavili diesiať. K utru 24-ho čisła, kohda łahieŕ był razohnan, stojało 39 pałatok. V piervuju noċ zaŝiŝať «pałatočnikov» ostałoś nieskolko diesiatkov čiełoviek, vo vtoruju – dvie sotni, v trieťju – połtysiači. S utra količiestvo ludiej uvieličivałoś i viečierom dochodiło do nieskolkich tysiač. Da, kuda mieńšie, čiem v Kijevie. Stavleńnik «baťki» odioznyj kandidat Hajdukievič nazvałeto «hołubym majdančikom». Nie vdavajaś v dietali po povodu ličnosti, viernieje, po povodu otsutstvija onoj u etoho mieleńkoho žałkońkoho tarakańje-usatoho piersonažika, skažu tolko odno. Ludi, byvšije na Majdanie v Kijevie, hovorili mnie: «Jeśli by u nas byli takije usłovija, kohda za pronos jedy i vodyv łahieŕ starikov i žienŝin sažajut na 15 sutok; kohda za priniesiennyj biotualet do połuśmierti iźbivajut parnia; kohda každuju minutu proizvodiat podłyje provokacii; kohda na ulicie minus diesiať, a ty nie možieš otłučiťsia pohrieťsia, potomu čto tiebia srazu izob́jut iariestujut, a jeśli i smožieš – to niet smysła: vsie kafie, mahaziny i obŝiestviennyje ubornyje v okruhie zakryty na biessročnyj «tiechničieskij pierieryv» – my by i noči nie prodieržaliś».

Boleje toho. Včiera, 25-ho, na ulicach było otniud́ nie takoje – vpročiem, i ono vieśma vpiečatlajet – količiestvo ludiej, kak pokazał jedinstviennyj pravdivyj kanał Euronews. Sjemki diełaliś tolko na prośpiektie Skoriny (iz nievniatnoj ličnoj nieprijaźni k piervopiečatniku pierieimienovannom «baťkoj» v prośpiekt Niezavisimosti) i na odnom siehmientie parka Ja.Kupały. A skolko ludiej v eto vriemia šło k parku po okriestnym ulicam! Kakoje količiestvo nie smohło vyrvaťsia na prośpiekt i tołpiłoś na podchodach k niemu, sdierživajemoje «eciełopami» v kaskach i so ŝitami! Sami «eciełopy» priznajut, čto na odnom liš pieriekriestkie Lenina – Skoriny ich było około 1,5 tysiač.I jeŝie – tie, kto znajut Minsk, pojmut: kołonna tianułaś po vsiej ulicie Niemiha, hołova – u tieatra muzkomiedii, chvost – u Opiernoho tieatra. Eto nie diesiať tysiač, eto bolšie. Mnoho bolšie. Šli, pieli, śmiejaliś i čuvstvovali, čto žizń – štuka stojaŝaja. Siejčas v bolnicach nieskolko ludiej s pieriebitymi pozvonočnikami. A skolko tiech, koho pierieviazali i otpustili? A tiech, kto pobojałsia obraŝaťsia v bolnicu i zalečivajet rany doma? Biez sčieta.

Iz razhovorov na ulicie Lenina 25 marta:

-Mam, a počiemu stolko ludiej?

-Prazdnik, synok.

-A počiemu u diadiek dubinki vzadi?

I jeŝie. Mnie, vsiu žizń proživšiej zdieś i znajuŝiej biełorusskuju istoriju, jasno, kak biełyj dień: tierpienije biełorusov (pod etim imieniem ja ponimaju siejčas vsiech žitielej Biełoruśsii, bieź śviazi s etničieskoj prinadležnosťju– i russkich, i jevriejev, i litovciev, i polakov, i ukrainciev, i tatar) łopnuło. Pieriehorieli priedochranitieli. Ibo, priznajuś, v stranie, hdie dołhije hody vsie bolšije pieriemieny proizvodiliś isklučitielno śvierchu, ja niedielu nazad i pomyśliť nie mohła podobnoj – i stol mnohočiślennoj iniciativy – śnizu. Nie sravnivajtie nas s ukraincami. Sravnitie nas s nami, kakimi my byli hod, miesiac, niedielu nazad.

Iz tiepłych, ślehka vibrirujuŝich ot zatajennoho stracha i źvieniaŝieho napriažienija kvartir nas vyvieli na ulicu dieti. Istorija «krysołova naoborot».

U amierikanskoho antropołoha M.Mid jesť znamienitaja tipołohija kultur. Postfihurativnyje - hłuboko tradicionnyje, hdie žizń mołodieži prochodit po «obrazu i podobiju» staršich pokolenij. Kofihurativnyje - hdie dieti učatsia u śvierstnikov. I priefihurativnyje -hdie vzrosłyje učatsia u dietiej.

My, nachodiaŝijesia na stykie piervych dvuch, i tiahotieja k postfihurativnosti, v manovienije oka okazaliś na volnom junom – chołodnom, strašnom, no i biesstrašnom vietru pośledniej.

Iz dnievnika Dany:

Kohda ludi vniezapno razdaliś, osvoboždaja miesto, i na asfalt upali piervyje pałatki. Sriedi nich była i moja. Ich načinali staviť 5 čiełoviek. Ja nie uśpieła tuda podojti– iz tołpy vdruh vyskočili kriepkije riebiata s tołstymi nievyrazitielnymi licami, v čiernych šapočkach. Oni ostiervienieło toptali pałatki nohami, łomali duhi, chvatali i unosili spalniki i pałatki, pytaliś udariť raskładyvajuŝich. Diejstvovali očień słažienno i čietko.

Čto-to ludiam udałoś vyrvať iz ruk, no bolšinstvo vieŝiej oni unieśli. K sčasťju, eto była liš piervaja partija. Potom ludi prosto vstali vokruh nas stienoj, kriepko ściepiliś za łokti, druh za druha i nikoho nie puskali vnutŕ. Tiech, kto pytał prorvaťsia, ottieśniali plečami.

I vot, za etoj živoj stienoj– ocieplenijem– my raźbili svoi pałatki. Čietko pomniu momient, kohda ja stojała v ocieplenii, kolebałaś, idti li vnutŕ, i mienia pozvała Śvietka, moja podruha, kotoraja užie rabotała tam.

Nikakich osobiennych emocij ja tohda nie ispytała. Prosto šahnuła v sieriedinu i vziałaś za duhu, pomohaja staviť pałatku. Potriasienije prišło pozžie. Snačała ja priatała lico pod kapiušonom, potomu čto množiestvo vidieo- i fotokamier cieliliś nam priamo v hłaza. Potom ja riešiła, čto eto kakoje-to połovinčatoje riešienije: čieho už tut ostanavlivaťsia. I śniała kapiušon.

My postavili pałatki, rasstielili kovriki i sieli na nich. Vot tohda mienia načało triasti. Prišło osoznanije toho, ČTO my sdiełali. I toho, čto vsia moja priedyduŝaja žizń, očień vozmožno, v etot samyj momient uchodit pieskom skvoź palcy. Vsia! I intiellektualnyje ihry, i dietskij kłub, kotoryj był mojej radosťju stolko let. I obieśpiečiennoje suŝiestvovanije, i rabota v naučnom žurnale, i druźja, i knihi, i roditieli. I lubimyj Minsk. I, vozmožno, Biełaruś... i vozmožno, svoboda.

Ja starałaś priatať ślozy pod kapiušonom, čtob nie vidieli žurnalisty. Niekrasivoje eto zrieliŝie, kohda čiełovieka triasiot i vykručivajet ot rydanij.

Potom uspokoiłaś: čto sdiełano, to sdiełano. Nazad dorohi niet. V samom diele, stoiło li čitať v dietstvie takije chorošije knihi i słušať takije chorošije pieśni, čtoby potom v žiźni okazaťsia «nie pri čiem»?

Ostavałoś sdiełať tolko odno, i ja eto sdiełała. Pozvoniła, čiełovieku, kotoroho ja lublu užie dva hoda, i skazała jemu ob etom. Davno chotieła, no nie mohła riešiťsia. A siejčas užie bojaťsia niečieho.

Čto pronziło mienia v etom dnievnikie – pomimo čiestnosti i błahorodstva nieznakomoj mnie dievočki? Ona opriedieliła tot miechanizm, kotoryj zastavił nas dień za dniem chodiť na płoŝad́, a niekotorych – stojať na niej nočami.Eto miechanizm: «mienia pozvała Śvietka, moja podruha». «Diedka – za riepku, babka – za diedku». Kruhovaja poruka. Samaja nierušimaja, samaja tradicionnaja, samaja drievniaja śviaź ludiej. Tam był moj druh. Siejčas on v Žodino, v Minskie užie sažať niekuda. «Diedka za riepku». Tam była moja podruha, tichaja, dobraja, domašniaja. «Babka za diedku».

I jeŝie odin tołčok, zastavivšij nas vyjti 19-ho – jeŝie do vsiakoj kruhovoj poruki, ibo piervoje riešienije každyj diełał samostojatielno. Hovoriu siejčas nie o studientach – a o nas, o vzrosłych i rassuditielnych, tolerantnych i «pamiarko?nych» biełorusach.

Niet, nie Milinkievič i Kozulin – my mało znali o nich, u nas nie było nikakoho dostupa k informacii o kandidatach, kromie dvuch połučasovych pieriedač po tielevizoru, da intierniet-sajtov (u sravnitielno niebolšoj časti nasielenija). Vpročiem, odin iz kandidatov s ekrana nie schodił. Nie nado byť Nostradamusom ili Vanhoj, čtoby dohadaťsia, kakoj.

Itak, čto žie vyvieło nas na płoŝad́? Nie dieti – my nie znali, skolko ich vyjdiet i kto eto budiet. My nie znali dažie o tom, čto tam budut naši dieti. Nie v pierienosnom smyśle – naši, biełorusskije, a v samom bukvalnom – naši, rodnyje. Čto zastaviło nas prijti tohda, v samyj piervyj raz?

Otviety na vopros, počiemu prišieł na płoŝad́:

V piervyj dień – prosto poniał: nie mohu bolšie. Nadojeło bojaťsia. A potom, kohda načali vrať po tielevidieniju, poniał, čto pojdu opiať (mužčina, 30 let, mieniedžier).

Nie choču čuvstvovať siebia truślivym otmorozkom (žienŝina, 40 let, prohrammist).

«Kto ja – tvaŕ drožaŝaja ili pravo imieju?» (žienŝina, 44 hoda, učitielnica).

Ostočiertieła łoż (mužčina, 45 let, diriektor firmy).

Popytka sochraniť čiesť i dostoinstvo (mužčina, 28 let, priepodavatiel).

Hłaza moich dietiej (žienŝina, 55 let, profieśsija nieiźviestna).

Stydno. V hołovie Halič: «Možieš vyjti na płoŝad́ v tot riešitielnyj čas?» (mužčina, za 40).

Dumaju, jeśli by rassprosiť vsiech stojaŝich na płoŝadi, otviety byli by primierno takimi žie. Stydno. Nadojeło bojaťsia. Chočietsia sochraniť čiesť. Katiehorii-to vsie vozdušnyje kakije-to, nienadiežnyje. Pomnitie, kak Ṕjer Biezuchov francuzu v Moskvie rasskazyvajet o svojej lubvi k Natašie, a tot jemu otviečajet: «Obłaka, obłaka»? Tak i eto – vsie obłaka. Ni v karman połožiť, ni sjesť, ni vypiť, ni na polzu pustiť. Samoje moŝnoje na śvietie – eto obłaka. Idieały. Niedarom Dana pišiet o chorošich pročitannych knižkach i chorošich pieśniach. Iz «obłačnoho» matieriała tkietsia spraviedlivosť, čiesť i dostoinstvo. Tolko iz obłakov – i nikak inačie.

Potomu bolšie vsieho oskorbiła tielełoż o tom, čto ludiam na płoŝadi płatili. Śpierva nazyvali 20 tysiač rublej, t.ie. dieviať dołłarov. Potom taksu povysili do piatidiesiati. «Biehi, połučaj svoi baksy!» ?– istošno kričała starucha včiera na ulicie. V otviet śmiejaliś, nie vozražaja. Chotia było tiažieło, naša vied́, zdiešniaja babuška.

No vierniemsia na płoŝad́. Vozmožno, my – vzrosłyje, umnyje, rassuditielnyje i ostorožnyje biełorusy – pusť nie vsie, no mnohije, ohraničiliś by i biez toho dostatočno mužiestviennym v našich usłovijach žiestom – prisutstvijem na mitinhie 19-ho.Vied́ nas puhali tieraktami, ariestami, vzryvami i dochłymi krysami. Prieodoleli strach, prišli – i budiet. Postavili by «vnutrieńniuju hałočku», zapisali by v aktiv sobstviennych dostojnych postupkov – i žili by, kak živietsia. No tut vmiešaliś dieti.

Rasskaz Nataši.

Ja roditielam połožiła piśmo v počtovyj jaŝik. A to oni na mienia kričali, topali nohami: «Proklaniem, na poroh nie pustim!» Vziała koftu, zubnuju ŝietku, na słučaj, jeśli zabierut. Vot.Jeŝie vziała kružku. Opustiła piśmo dla mamy v počtovyj jaŝik. Riešiła – jeśli vsie projdiet błahopołučno, sama dostanu. Obošłoś. Nazavtra mama užie nie ruhałaś, ona stojała na płoŝadi. Ruhałsia papa. Potom užie i papa nie ruhałsia. A kohda čieriez dień pozvonili rodstvieńniki iz provincii i načali hovoriť: «My tak tut śmiejemsia nad vašimi niedoumkami v Minskie», papa s mamoj opiať orali. Tolko nie na mienia – na nich.

Rasskaz Inny Sierhiejevny, priepodavatiela fiłosofii.

Ja nikuda nie sobirałaś. Voobŝie ja čiełoviek apolitičnyj. Starajuś dieržaťsia podalšie? nu vy ponimajetie. Živu vnutrieńnim mirom. U mienia kak raz była tiema «Svoboda v ponimanii ekzistiencialistov»? Sartr, Kamiu. Pośle lekcii podošła dievočka, hovorit: «Spasibo, tiepieŕ ja znaju, čto diełať. Mienia naučiła Vaša lekcija». I ušła s riukzačkom. Viečierom ja domoj prišła, miesta siebie najti nie mohu, choť ty razorviś? Sobrałaś, vziała tiermos i jedy dla nich. I pošła.

Tielefonnyj razhovor s avtomiechanikom Anatolijem:

Olu zabrali, dočku. Stoim vot u śpiecprijemnika na Okriestina. Pieriedač nie bierut. Koniečno, strašno. No nam jeje osuždať nie za čto. Ona vsie sdiełała pravilno.

Słučajno usłyšannyj razhovor po mobilniku:

Babuška, nu ja nie mohu, ponimaješ. Vsie moi tam? Ba, nu prosti. Nie płaċ, ba. Nie mohu ja, ponimaješ? ? Spasibo, ba».

Tak oni i stojali. Vietier duł lutyj. Kto-to skazał: «Łukašienko s čiertiami dohovoriłsia». Podtancovyvali, podpievali. Ihrali v ručiejek i v žmurki. Śpierva był miač, no on otskočił v storonu, i jeho ukrał milicionier.

Było by lehčie, jeśli by so śpirtnym, no tohda ich v dva sčieta zahriebli by za narušienije pravoporiadka. Potomu nie tolko nie pili – prohoniali luboho, kto priedłahał. Možiet, koho-to niezasłužienno obidieli, pusť prostit: dieło było važnieje. A dieło triebovało – stojať i byť triezvymi. Eto potom, pośle razhona pałatočnoho horodka, im nabrosali v pałatki špricy, butyłki i prieziervativy. Budto by łučšieho miesta nie našłoś vypiť i porieźviťsia. Tolko na cientralnoj płoŝadi strany (v mojem dietstvie ona tak i nazyvałaś – Cientralnaja), v okružienii milicionierov. V pałatkie, hdie spali po piať čiełoviek. V diesiatihradusnyj moroz na płocho prikrytom bietonie.

Samoje dikoje, čto v etu diċ povierili. Kak, vpročiem, i vo mnohoje druhoje, o čiem nas prieduprieždali pieried Dniem Piervym. Povierili v to, čto hłavnoje orudije oppozicii – utopšije krysy, kotorymi ona sobirajetsia načiniť vodoprovod. V to, čto na płoŝad́ vyjdut tierroristy, kotorych v Hruzii učili arabskije bojeviki pod rukovodstvom amierikanskich instruktorov. Etot oksiumoron (araby pod rukovodstvom amierikanciev) vošieł v pustoje soznanije łukašienkovskoho elektorata nie prosto biez soprotivlenija – s uśpiechom. Potomu čto dvojnoj vrah – dažie prijatnieje, čiem odin. Elektoratu nravitsia žiť vo «vražieskom kolcie» (iźlublennyj obraz našieho priezidienta): vied́ na vraha tak lehko śpisať i nizkije zarpłaty, i vysokije žirovki, i dorohije produkty i lekarstva, a hłavnoje – točaŝij po nočam strach pieried riežimom. My eto prochodili – i v vidie trahiedii 37-oho, i v vidie farsa – siejčas. No, uvy, fars, tožie byvajet trahičnym. Potomu upojennyj «ohłušitielnoj» pobiedoj, zatmivšiej dažie «elehantnuju» priedyduŝuju, elektorat skłonien obviniť vo vsiech hriechach imienno riebiat iz pałatočnoho łahieria. Imienno ich. Sčasťje, čto elektorata na diele, už koniečno, nie 82%, a horazdo, horazdo mieńšie.

No otkuda u nas takoje žiełanije vieriť hriazi? Nie potomu li čto nadiejemsia: možiet byť, čužaja pokrojet našu sobstviennuju trusosť?

A na vtoruju noċ pałatok stało bolšie. I ludiej vokruh tožie. Tiendiencija očievidna. No o niej ja užie hovoriła. Siejčas choču skazať o tiech, kto pieriedavał jedu, odiejała i lekarstva. I o tiech, kto etomu miešał.

Nieskolko istorij.

Dievuška-studientka napiekła blinčikov s miasom. Buduči viehietariankoj, ona rassudiła, čto stojaŝim na płoŝadi miaso nie pomiešajet. Jeje pojmali, otvieli v učastok i s izdievatielskim chochotom zastavili sjesť vsie blinčiki. Ona płakała i jeła. Jeła i płakała. Nie pravda li, pochožie na esesovciev iz staroho sovietskoho filma? Možiet, ottuda i vziato?

Mołodaja žienŝina-aśpirantka pytałaś proniesti čieriez kordon jedu. Jeje pojmali. Nie pomniu skolko dali – ot diesiati do piatnadcati sutok. Nazavtra u nieje dołžna była sostojaťsia zaŝita diśsiertacii. Poniatno, čto poka etot riežim suŝiestvujet, zaŝitiť rabotu ona nie smožiet.

Požiłaja žienŝina prišła naviestiť syna. Kohda uchodiła s płoŝadi, jeje zabrali. Zatołkali v avtobus, povieźli. V avtobusie jej stało płocho. Vyzvali skoruju. Chotieli połožiť v bolnicu, no ona otkazałaś: doma odna ostavałaś doċ-invalid. Otpustili pod podpisku o nievyjezdie. A syna ariestovali i iźbili.

Žienŝina iskrieńnie hołosovała za Łukašienko. V odin iz viečierov jeje syn pojechał v HUM, kotoryj nachoditsia v piati minutach ot Oktiabŕskoj płoŝadi. Kohda on vyšieł iz avtobusa, jeho pojmali, iźbili i uvieźli. Bolšie za Łukašienko ona hołosovať nie budiet.

Dievušku Danu tožie pojmali, kohda ona pytałaś proniesti v łahieŕ spalnik. Nie pierieskazyvaju. Daju vriezku iz jeje dnievnika: «My s milicijej razhovarivali, ja pytałaś im objaśniť svoju poziciju, dať poniať, čto my– nie ṕjanyje otmorozki. Milicioniery mnie hovorili, čto siehodnia noċju budiet «chapun», budut ludiej iźbivať i zabirať v miliciju. V obŝiem, vsiačieski pytaliś zapuhať.

Tolko odin raz ja čuť nie sorvałaś– kohda prišli ludi v štatskom, hebešniki.

Oni čiem-to vsie pochoži: odinakovyje tołstovatyje nievyrazitielnyje lica, odinakovoje samodovolstvo i uvieriennosť v svojej bieznakazannosti. Odiety vo čto-to tiemnoje i nievyrazitielnoje, i po etomu ich uznajut.Eti byli so značkami, našimi značkami «za svobodu»! Vieli oni siebia v otdielenii kak połnyje choziajeva. Odin iz nich, tot, čto był povyšie i popłotnieje, posmotrieł na moj spalnik i dovolno skazał: «O! Spalnik! Zaniesu-ka ja jeho Nikołaiču v mašinu, pusť pohriejetsia, a to zamierz užie za 4 časa»? Snačała oni chotieli napisať protokoł i otviezti mienia v prijomnik-raspriedielitiel na Okriestina. No tut vysokij skazał:«Aj, nu jejo! Pošli k etim pridurkam, a to, poka budiem jejo voziť, tam v ocieplenii vsio vkusnoje sjediat biez nas».

I naciepił na samoje vidnoje miesto bieło-krasno-biełyj značok.

Takoj nienavisti i boli ja nie čuvstvovała jeŝie nikohda. Mnie chotiełoś vciepiťsia jemu v horło, etomu sytomu ukormlennomu ciničnomu borovu, kotoryj nas ariestovyvajet i s čistoj soviesťju žriot našu žie jedu. Jedu, kotoruju taskajut nam ludi, riskujuŝije siesť za eto na 10 sutok. Kotoruju razdajut zamierzšimi rukami dievčonki, stojaŝije na majdanie vtoryje sutki biez sna.

Čto boleje vsieho poražajet – tak eto to, kakoj podleńkoj, žałkoj i miełočnoj była eta vojna silnych, sytych i samodovolnych kačkov s horstkoj ludiej – tiech, kto stojał na płoŝadi, i tiech, kto prinosił im jedu. Zabrať i sožrať. Zatołkať v rot pri nich žie i pośmiejaťsia. Obiernuť odiejałom svoi sažiennyje pleči i udaliťsia. Dať 15 sutok 62-letniej žienŝinie za nieskolko butierbrodov. Za čto mstili? Nie inačie, kak za svoj strach. Ibo nieponiatnoje vsiehda vyzyvajet strach. A to, čto proischodiło na płoŝadi, dla etich muskulistych suŝiestv było sovieršienno nieponiatno. Ich nie etomu učili.

Odnaždy ja hdie-to pročitała istoriju. V 50-je hody, kohda Adenauer zabrał v Hiermaniju niemieckich vojenoplennych, tie, kto trudiłsia na lesopovale, vziali s soboj po kusočku dierieva. V Hiermanii oni słožili eti vyriezannyje iz dierieva bruski. Połučiłsia pamiatnik: russkaja žienŝina v płatočkie, kotoraja dieržit na protianutoj rukie kusočiek chleba. Možiet byť, i niet takoho pamiatnika, nie stanu vrať – nie znaju. No to, čto žienŝiny podkarmlivali plennych – obŝieiźviestnyj fakt. Vraha kormili – po viekoviečnoj słavianskoj tradicii dať miłostyniu katoržniku, uźniku. Svoich žie dietiej – svoi žie mužčiny (połno, mužčiny li?) – pokormiť nie davali!

Druhaja chitroumnaja zatieja – zavariť kanalizacionnyj luk, kotoryj riebiata prisposobili pod ubornuju. Hol na vydumki chitra – oni našli druhoj vychod. No vovsie nie tot, o kotorom vovsiu vopiło tielevidienije – ispražniaťsia około muzieja Vielikoj Otiečiestviennoj vojny. Vo-piervych, etoho nie było prosto potomu, čto nie było: dla vsiakoho biełorusa vojna śviaŝienna – nievziraja na vozrast. I vo-vtorych, stoiło by im otojti v lubuju storonu, v tom čiśle i v storonu muzieja, ich srazu žie ariestovali by. V tom-to i dieło, čto projti na płoŝad́, ischitrivšiś, na tiele proniesti jedu i paru koft było, choť i nie vsiehda, možno, no vot otojti ot płoŝadi na šah – było očień opasno. Kakoj vychod – nie skažu. A vdruh jeŝie prihoditsia? Kak znať?

Kstati, tualetnaja tiema u blustitielej pravopriadka počiemu-to vyzyvała naibolšij razhuł fantazii (čto by eto značiło po Friejdu?). Tak, pośle razhona pałatočnoho horodka, v śpiecprijemnikie na Okriestina v ubornuju vodili liš tiech, u koho był pasport: «Biez bumažki ty bukaška».

Kak vy budietie spať po nočam, pałači? Nie dumaju, čto chorošo. Vy budietie bojaťsia, bojaťsia?Vpročiem, tupaja idiotija stražiej pravoporiadka nie v pośledniuju očieried́ objaśniajetsia tiem, čto oni prosto nie znali, čto diełať. Nie było prikaza.

Potom prikaz pośledovał, i tupaja idiotijaprievratiłaś v kliničieskuju istieriku.

Eto było včiera viečierom, kohda ludi so ŝitami i v broniežiletach pustili v chod dubinki, vzryvali hranaty, pryhali po upavšim, łomaja ludiam nohi i pozvonočniki.

Ja nie pitaju niežnoj lubvi k vłasti, kak, vpročiem, i dovierija k niej. No był odin šah, kotoryj, vozmožno, otdalił by jeje ahoniju na kakoj-to srok. I šah etot był – vyjti tuda, na płoŝad́. Biez śvity i oružija. Prosto pohovoriť, poprosiť ujti i vielikodušno nie karať. Sposobnosti vyzyvať dovierije u našieho priezidienta v izbytkie: charizmatik – on i v Biełoruśsii charizmatik.

No nie vyšieł. Vo-piervych, jeśli by on vyšieł, to eto był by užie druhoj priezidient. A druhoj nie pripisał by siebie stol «ohłušitielno» i «elehantno» niepravdopodobnych cifr. Nie otdavał by prikazov sažať tiech, kto nie po nozdrie. Nie davił by biźnies. Nie vojevał by s pisatielami – kak živymi, tak i počivšimi. Naprimier, s Vasilem Bykovym, vsiemirno iźviestnym prozaikom, na niesuŝiestvujuŝich stichach kotoroho naš Sołnciepodobnyj, po jeho sobstviennomu priznaniju, był vośpitan. Nie puhał by niesčastnyj elektorat rasskazami o «vražieskom kolcie». Słovom, nie Aleksandr Hrihoŕjevič Łukašienko.

A vo-vtorych, v poślednije dni o niem – vpiervyje za dvienadcať let – ničieho nie słyšno. On isčiez s tieleekranov. Nikak nie otzyvajetsia na sobytija. Da i voobŝie nikak nie projavlajet siebia. Nikoho nie nahraždajet, nie raśpiekajet, nie tancujet vals so studientkami i nie proiznosit tronnych riečiej na očieriednom vsienarodnom pośmiešiŝie. Chočietsia vśled za kłaśsikom zadať vopros: «Da był li malčik-to?». A jeśli był, to kuda diełsia?

A siejčas mnie strašno. Strašno po-nastojaŝiemu. Riebiat jeŝie nie osudili, a iz vuzov oni užie «poletieli». Po oficialnoj viersii, za propuski. Chotia časť iz nich – hruppkoj, čtoby nie ariestovali, – utrom ubiehała na zaniatija. Pravda, Polša, Ukraina i Słovienija priedłožili im biespłatno doučiťsia v etich stranach. I vot o čiem ja dumaju.

Tam stojali łučšije. Čiestnyje, soviestlivyje i umnyje. Nie słučajno sriedi nich mnoho pobieditielej olimpiad i otličnikov. S kiem ostaniemsia my?

V poślednieje vriemia otkuda-to iz niebytija vypłyli naružu – na ekrany, v priezidiumy, na hazietnyje połosy, v kabiniety vuzov i učrieždienij – zabytyje lica. Sytyje, važnyje, samodovolnyje i naskvoź ciničnyje. Nomienkłaturnyje lica kaŕjeristov i lizobludov. Vnov́ pojaviliś znakomyje riečievyje štampy: «piatiletka», «dohonim i pieriehonim», «trudovoj narod» i t.d.

I samoje čudoviŝnoje – čto eto nie tie. My dumali, čto Łukašienko – boh piensionierov. Kak okazałoś, zria. Vo-piervych, na płoŝadi było dostatočno piensionierov. Čudiesnyje babuški s kriestikami. Zamiečatielnyje dieduški s pałočkami. A vo-vtorych, eti kaŕjeristy i lizobludy, udivitielno napominajuŝije osvoboždiennych komsomolskij rabotnikov, mołody. Eto novoje pokolenije, kotoroje voźnikło za nieskolko poślednich let.

Tie – i eti. S kiem nam ostavaťsia?

I vsie-taki ja vieriu, čto s piervymi. Vieriu, potomu čto vidieła tie lica, na płoŝadi. Potomu čto dalšie tak žiť nievozmožno. I hłavnoje, ja nie prosto vieriu, a znaju: my iźmieniliś. Viernieje, viernuliś k siebie. Biełorusy – udivitielnyj narod. Oni nie łomajutsia, a hnutsia. Hnutsia do «nie mohu». Potomu očień často ich prinimajut za pokornych i bieschriebietnych, za ravnodušnych i paśsivnych. No nastupajet momient – i biełorusy razhibajutsia. Vsie vmiestie, «hramadoju». I etot momient užie śvieršiłsia.

Vopros nie v tom, čto dalšie: sovieršienno očievidno, čto ničieho užie nie možiet obiernuťsia vśpiať. Jeśli v nas povieriat – my budiem błahodarny za ponimanije i poddieržku. Jeśli o nas zabudut, kak tolko my sojdiem s ekrana Euronews, – čto ž, suždiena dołhaja, no obozrimaja «partizanskajavojna», ravnych v kotoroj biełorusam poistinie niet. Pochožie, nakłonnosť k niej załožiena v nas «hiennoj pamiaťju». Šuču, koniečno. No eto užie chorošo – čto chočietsia šutiť. Navierno, potomu, čto včiera nie kalendarno, a riealno, so vsiemi udivitielnymi podrobnostiami– sinim niebom, čirikańjem ptic, žurčaŝimi ruċjami i sčastlivymi licami ludiej – v stranu prišła viesna?

P.S. Obyčno staťji nie pośviaŝajut. No mnie vsie žie chotiełoś by pośviatiť «Zapiski obyvatiela» dvum ludiam: žurnalistu Vadimu Kaznačiejevu, kotoryj do pośledniej minuty był vmiestie s riebiatami iz pałatočnoho łahieria, i žurnalistu Pavłu Šieriemietu, kotoryj s krupoznoj pnievmonijej prijechał v Minsk – zaŝiŝať svoje Otiečiestvo.

26 marta 2006 hoda.

Olha Timochina

Hazieta po-ukrajinśki

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0