Redaktar biełaruskaj Vikipiedyi: Budučynia prajekta — za štučnym intelektam

— Raskažycie, jakija adroźnieńni jość u dvuch raździełach Vikipiedyi — aficyjnaha i kłasičnaha pravapisu

— Napačatku heta byŭ adzin raździeł, u jakim roznyja redaktary sprabavali damaŭlacca i pisać dvuma pravapisami. Padychody da napisańnia artykułaŭ nijak nie adroźnivalisia. Ale heta nie dało nijakaha plonu, bo ŭsia enierhija išła na pustyja sprečki pra pravapis, u vyniku čaho biełaruskuju Vikipiedyju padzialili na dźvie. Siońnia, akramia pravapisu, adroźnieńnie pamiž raździełami palahaje ŭ asnoŭnym u tym, što ŭ raździele na taraškievicy vykarystoŭvajucca histaryčnyja nazvy biełaruskich haradoŭ, jakija za savieckim časam byli pierajmienavanyja. Taki padychod nie vykarystoŭvajecca paśladoŭna: niekatoryja vulicy, jakija majuć savieckija nazvy, zastajucca z takimi ž nazvami ŭ artykułach.

Doŭhija hady pamiž dvuma raździełami nie było mocnaha ideałahičnaha supraćstajańnia. Ale ŭ apošnija hady situacyja źmianiłasia.

Raździeł taraškievicaj staŭ daloka adychodzić ad zakładzienych u Vikipiedyju pryncypaŭ niejtralnaści. Redaktary «taraškievicy» faktyčna stvarajuć alternatyŭnuju realnaść.

Kali tam adkryć artykuł «Biełaruś», možna zaŭvažyć u jakaści aficyjnaha simvała bieł-čyrvona-bieły ściah, adzinuju dziaržaŭnuju movu — biełaruskuju, i prezidentku Śviatłanu Cichanoŭskuju. I tut uźnikaje pytańnie: kali ŭ nas usio dobra, u čym tady prablema biełarusaŭ? Hetaja staronka adlustroŭvaje čakańni i žadańni redaktaraŭ, ale nie rečaisnaść. Na hetaj hlebie ŭźnikaje novy kanflikt pamiž raździełami. 

Pavialičyć

Kali adkinuć ideałahičnyja adroźnieńni, redaktary «taraškievicy» taksama admoŭna staviacca da stvareńnia artykułaŭ na asnovie pierakładaŭ z ruskaha raździełu. U «narkamaŭcy» takoha niama: lubaja infarmacyja budzie kaštoŭnaj. Viadoma, pry stvareńni artykułaŭ pa biełaruskaj tematycy lepš pisać pa najaŭnych krynicach, ale artykuł pra jakuju-niebudź anhła-burskuju vajnu, jaki dobra napisany ŭ ruviki, lepš pierakłaści.

Vikipiedyja nie maje na mecie stvareńnie ŭnikalnaha biełaruskaha kantentu, jana maje na mecie padavać viedy na biełaruskaj movie.

— Ci možna skazać, što aktyŭnaść u «taraškievicy» našmat mienšaja, čym u «narkamaŭcy»?

— Heta naturalna. Napačatku prajekt «taraškievicy» byŭ mocna pradstaŭleny ŭ internecie. Jość statystyka, pavodle jakoj u 2007 hodzie kolkaść aktyŭnych redaktaraŭ «taraškievicy» składała 57 čałaviek, a «narkamaŭki» 39. Na hety momant situacyja inšaja: raździeł z aficyjnym pravapisam značna vyras pa kolkaści aŭtaraŭ. Nielha skazać, što aktyŭnaść na raździele z kłasičnym pravapisam nulavaja. Ale kolkaść redaktaraŭ nie raście z 2009 hoda: ich jak było 120, tak i zastajecca.

Pryčynaj hetaha moža być toje, što novyja aŭtary prosta nie viedajuć, jak pisać taraškievicaj. U škole hety pravapis nie vyvučajuć, a słoŭnikaŭ na im minimalnaja kolkaść. Nie zrazumieła, dzie i jak praviarać hetyja słovy, bo prahram pa praviercy pravapisu taksama niašmat. Čałavieku, jaki skončyŭ biełaruskuju škołu, ciažka adaptavacca da jaho. Taraškievica — heta nie prosta miakkija znaki pamiž «n», jana maje bolš składanyja praviły, jakija davodzicca vučyć z nula. «Školny» akademičny pravapis najbolš pašyrany, i ludziam na im zručniej pisać.

— Ci byli sproby abjadnańnia dvuch raździełaŭ u adzin?

— Paśla padziełu biełaruskaj Vikipiedyi pra heta nie zachodziła razmoŭ. Na miažy 2000-ch — 2010-ch hh. byŭ mocny kanflikt pamiž dvuma raździełami. Redaktary abvinavačvali adno adnaho ŭ kradziažy artykułaŭ, byccam jany pierapisvajuć čužyja teksty i adaptujuć pad svoj pravapis. Heta byli viečnyja bojki. Z 2014 hoda raździeł z akademičnym pravapisam značna vyras pa kolkaści artykułaŭ, i kanflikt z «taraškievicaj» pačaŭ ścichać. Bo było ŭžo viadoma, jaki raździeł budzie pieršym, i ničoha hetamu nielha było supraćpastavić. 

Na siońnia dva raździeły isnujuć jak paralelnyja prajekty, jakija nijak nie źviazanyja pamiž saboj. Redaktary «narkamaŭki» viedajuć niekatorych redaktaraŭ «taraškievicy», ale jany nie bačać patreby abjadnoŭvacca.

— Kali kazać pra temy, jakich artykułaŭ nie chapaje ŭ biełaruskaj Vikipiedyi?

— Mnie zdajecca, što ŭsie temy choć niejak pradstaŭlenyja ŭ abiedźviuch Vikipiedyjach. Ale nie chapaje artykułaŭ pra dakładnyja i pryrodaznaŭčyja navuki. U toj čas, kali dastatkova artykułaŭ pra roznyja bijahrafii, histaryčnyja padziei, knihi. Mnohija mohuć padumać, što heta praz adsutnaść śpiecyjalizavanaj terminałohii. Adnak z terminałohijaj usio dobra, bo chapaje biełaruskich tematyčnych słoŭnikaŭ. I šmat słovaŭ u navukovych artykułach składajuć internacyjanalizmy.

Taksama jość prablema z relihijnymi temami, dzie jakraz uźnikajuć składanaści ź pierakładami. Naprykład, carkoŭnasłavianskaja mova ciažka pierakładajecca na biełaruskuju, kab zachavać u joj paznavalnyja abliččy słoŭ z relihijnaj terminałohii. U Biełarusi dźvie asnoŭnyja kanfiesii, dzie amal kožny termin i imia buduć adroźnivacca pavodle napisańnia. Hetaja varyjatyŭnaść stvaraje prablemy, i praz heta mała chto choča zanuracca ŭ takija temy.

U raździełach jość i svaje pierakosy. Naprykład, u raździele «taraškievicaj» masava stvarajucca artykuły pra imiony lićvinaŭ. I jany nikoli nie źjaviacca ŭ Vikipiedyi akademičnym pravapisam, bo dla našych redaktaraŭ krynicy, vykarystanyja dla napisańnia tych artykułaŭ, źjaŭlajucca marhinalnymi. 

Jość prykłady, kali ŭ adnym raździele štości jość, a ŭ inšym niama, tamu što my nie prymajem tuju krynicu za nadziejnuju. Naprykład, redaktary raździeła z kłasičnym pravapisam spasyłalisia na aŭtara Alochna Dajlida, jaki praz samvydat publikuje svaje knihi i daśledavańni ŭ internecie. Jahonaje imia — heta psieŭdanim. Siabie jon paznačaje jak bakałaŭr humanitarnych navuk (to-bok prosta vypusknik univiersiteta). Niama nijakaj krytyki (ni stanoŭčaj, ni admoŭnaj) na publikacyi hetaha ananima ad navukoŭcaŭ, tamu my nie prymajem takuju krynicu.

Pavialičyć

— Ci adčuvajecca padtrymka Biełaruskaj Vikipiedyi z boku mižnarodnaj supolnaści, kali kazać pra Google?

— Biełaruskaja Vikipiedyja za apošni čas stała zajmać vyšejšaje miesca na staroncy pošuku. Adnak jość svaje niuansy: u bolšaści biełarusaŭ budzie rasiejskamoŭny interfiejs, a značyć, što artykuł z rasiejskaj Vikipiedyi budzie na pieršym miescy, navat kali rabić zapyt pa-biełarusku. Artykuł ź biełaruskaj Vikipiedyi moža być jak na druhim, tak i na dvaccać druhim miescy. Rasiejski Yandex vydaje artykuły ź biełaruskaj Vikipiedyi lepš za amierykanski Google.

Taksama jość prablema niabačnaści danych raździeła z akademičnym pravapisam. Google karystajecca bazaj danych Wikidata i padciahvaje ŭ pravy bok staronki kartku z karotkaj infarmacyjaj (naprykład, pra viadomych asobaŭ). I kali zahuhlić što-niebudź napisanaje akademičnym pravapisam, u tuju kartku čamuści padciahvajucca źviestki z «taraškievicy». Chtości ŭvioŭ taraškievicu pa zmoŭčańni jak asnoŭny biełaruski pravapis, chacia jon nie źjaŭlajecca aficyjnym. Pry hetym interfiejs Google aformleny «školnym» pravapisam.

— Jak, na vaš pohlad, redaktary mohuć paŭpłyvać na hetuju situacyju?

— Faktyčna nijak. Tut treba ŭmiešvacca palityčnym strukturam. Amierykanskija karparacyi nie cikaviacca tym, nakolki pradstaŭlenaja biełaruskaja mova na ich siervisach, i ci jość jana tam naohuł. Bo jany nie mohuć na hetym zarabić. Takoje staŭleńnie ŭ ich da mnohich nievialikich movaŭ, i ŭ hetym sensie my nie adzinokija. Prablema nie tolki ŭ tym, što Google nie vydaje biełaruskuju, a ŭ tym, što ŭ Biełarusi joj mała karystajucca.

— Kali viartacca da temy aktyŭnaści ŭ biełaruskaj Vikipiedyi, jak zaachvocić bolš ludziej dałučacca da napisańnia artykułaŭ?

— Kaniešnie, prymusova nikoha nie pasadziš, adnaznačnaha adkazu, jak pryciahnuć ludziej pisać artykuły ŭ Vikipiedyju, ja nie maju. Da hetaha musić być ułasnaje pamknieńnie. Možna sto raz raskazać čałavieku, jak lohka pravić Vikipiedyju, ale jon nie zrobić nivodnaj praŭki, i naadvarot — čałaviek, jaki nie maje nijakaha ŭjaŭleńnia pra toje, jak pisać u Vikipiedyju, pryjdzie i sam pačnie raźbiracca va ŭsim z nula.

Nie mahu skazać, što hałoŭnaja prablema biełaruskich Vikipiedyj u adsutnaści redaktaraŭ. Dla nievialikaj jeŭrapiejskaj moŭnaj supolnaści, jakaja znachodzicca ŭ dyskryminacyjnym stanoviščy, nas davoli šmat.

Biełaruskaja Vikipiedyja bolšaja za raździeły na jeŭrapiejskich movach, jakija źjaŭlajucca adzinymi dziaržaŭnymi ŭ svaich krainach. Hrečaskaj movaj vałodaje 13 młn čałaviek, ale hrečaskaja Vikipiedyja trochi mienšaja za biełaruskuju.

Dla nas jak redaktaraŭ siońnia kudy bolš važna, kab krynicy byli dastupnyja, kab było pa čym pisać artykuły. Siońnia adnoj z asnoŭnych prablem źjaŭlajecca toje, što mnohija krynicy papiarovyja i nie zaŭsiody jość u biblijatekach. Vialikaja kolkaść infarmacyi nie vychodzić u internet.

Dla nas važna, kab usio było dastupna anłajn: fotazdymki i bijahrafičnyja źviestki publikavalisia pad svabodnymi licenzijami, a tvory, jakija pierajšli ŭ hramadski nabytak, skanavalisia. Muziei mahli b skanavać karciny i knihi.

U zachodnich krainach hetaja praktyka vielmi papularnaja, bo stała viadoma, što muziei ničoha ad hetaha nie hublajuć: ludzi ŭsio adno ich naviedvajuć, kab pahladzieć karciny. Praź Vikipiedyju mahčyma papularyzavać muziei. U Biełarusi ž takaja praktyka amal adsutničaje, usio vielmi zakrytaje. Muziei i archivy nie supracoŭničajuć ź biełaruskaj Vikipiedyjaj, bo adsutničajuć zahady ad vyšejšych instancyj. Prapahanda Vikipiedyi — heta dobra, ale jana nie moža pracavać tak, jak nam by chaciełasia.

Nieabaviazkova pisać pra vajskoŭcaŭ, palitykaŭ i histaryčnych dziejačaŭ, kali ŭ vas da hetaha nie lažyć duša. Śfiera dziejnaści šyrokaja.

U biełaruskaj Vikipiedyi mała artykułaŭ pra sučasnyja filmy i kampjutarnyja hulni. Kali vam padabajecca niejki akcior ci aktrysa, albo kampjutarnaja hulnia, možna pahladzieć, ci jość pra heta artykuł u Vikipiedyi, i pa žadańni dadać. Heta samy prosty šlach, jak uvajści ŭ Vikisupolnaść.

— Ci časta ŭ Biełaruskaj Vikipiedyi viadziecca praca nad palapšeńniem starych artykułaŭ?

— Reč u tym, što naš raździeł nievialiki. Choć my dobra spraŭlajemsia z kolkaściu artykułaŭ na dušu nasielnictva ŭ paraŭnańni navat z ukraincami i rasiejcami, ahulnaja kolkaść redaktaraŭ u nas mienšaja. Heta stvaraje prablemu z čałaviečymi resursami. I časta byvaje, što artykuł pra niejkuju kaliści aktualnuju padzieju, jaki byŭ raspačaty daŭno, praciahvaje isnavać u takim ža vyhladzie i na siońnia.

U vialikich raździełach takich prablem niama, bo tam zaŭsiody padtrymlivajecca aktualnaść i padpraŭlajecca tekst. My jak redaktary nie možam pastajanna padtrymlivać aktualnaść, bo kolkaść takich artykułaŭ raście. Pieryjadyčna my pieraafarmlajem ich i dapisvajem, ale našych mahčymaściaŭ mała, kab rabić heta dobra. U biełaruskaj Vikipiedyi možna znajści jakuju-niebudź bijahrafiju i pabačyć, što z 2018 hoda tam ničoha nie abnaŭlałasia.

Ja vielmi spadziajusia na štučny intelekt, što vialikija raździeły buduć chutka pierapisvacca pad aktualnuju infarmacyju, a małyja raździeły buduć mieć mahčymaść z dapamohaj niejrasietak u adzin klik pierakładać novyja dadatki i abnaŭleńni. Pakul da hetaha jašče daloka.

Ja sprabavaŭ karystacca ChatGPT dla stvareńnia artykułaŭ i zaŭvažyŭ, što šmat miescaŭ u tekstach vyhladajuć nienadziejnymi. Heta pakul jašče nie toj instrumient, jakim možna karystacca štodzień, ale za hetym, vidavočna, budučynia Vikipiedyi.

• 9
• 0
• 1
• 3
• 0
• 0
• 0
• 0