Švedzkamoŭnyja ludzi ŭ Novym zamku — praz trysta hadoŭ paśla ichniaha karala, zaznačaje na svaim błohu Siarhiej Astraviec.
Švedy ŭžo ŭnutry. A na hanku kala mahutnych kalonaŭ znajomyja mastaki, na ścianie dubovaja šylda, a nasamreč tvor mastactva, pryśviečana ŭradavamu orhanu Tadevuša Kaściuški, jaki niekali ŭ hetych ścienach znachodziŭsia. Siarod mastakoŭ i vialikaja postać ź ilvinaj hryvaj aŭtara šyldy z Pahoniaj. Hech, «voźmiem kosy dy jančarki…»
Pryjaciel kaža: sapraŭdy švedzki konsuł tak havoryć pa‑biełarusku, što navat usie skłony ŭ paradku ŭ jaho. Značycca, možna! Navat skandynaŭ patrapić. Pryjemna! Asabliva zvažajučy na savietykusa, što ŭ skryncy niaviečyć słovy, ździekujecca z movy našaj… Pra švedzkaha dyplamata my čytali dahetul, adnak na svaje vušy pačuć — maleńkaja padzieja. Ale nia ŭsie čytali, i kali hość pačynaje niazmušana pramaŭlać pa‑biełarusku, za śpinaj u ciabie niechta raptoŭna vyhukaje vykličniki — ad niečakanaści. Hety niechta ŭražany.
Prosiš adkazać dyplamata na paru svaich pytańniaŭ. Ale spačatku zaznačaješ, što trysta hod tamu karol Karł CHII uvajšoŭ u horad, rasiejski harnizon pakinuŭ jaho. Dyplamat hetaha nia viedaŭ. Ty viedaješ dziakujučy svaim siabram‑historykam, jakija sabrali pad adnoj vokładkaj chranalahičnyja źviestki. Naprykład, dziei Paŭnočnaj vajny ŭ horadzie davoli padrabiazna viadomyja: chto ŭ kaho adbivaŭ horad, jak jon pierachodziŭ z ruk u ruki. Švedzki karol u Horadni byŭ dosyć častym naviednikam, švedzkija žaŭniery — zvyčajnaj źjavaj.
U Senatarskaj zali hrafika z kalekcyi siońniašniaha karala Švecyi. U hetaj mienavita zali — vielmi ž niezvyčajnaja navina! Tak‑tak, u zamkavym pałacy, dzie karciny sa zboraŭ Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha byli apošnimi karaleŭskimi. Minuła bolš za dźvieście hadoŭ. Tut adbyŭsia «maŭklivy sojm» i spyniła isnavańnie Reč Paspalitaja. Na ścienach isnuje ścipły dekor, nia viedaju jakoha času. Chaciełasia b vieryć, što chacia b uzoru taho kolišniaha.
Zaziraju ŭ knihu našych historykaŭ: cikajučy ad Karła CHII, rasiejcy zatapili ŭ Niomanie harmaty, ale vykanali zahad Piatra I, uratavali žyvuju siłu. A ŭ horadzie ichniaha vojska było jak prusakoŭ: sorak piać(!) bataljonaŭ piachoty i šeść kavaleryjskich pałkoŭ, ułučna z hvardyjaj — «siamionaŭskim», «preabaraženskim». Harmaty, jak viadoma, ź Niomana vyciahnuli ŭ našyja časy.
Na chaleru jon pajšoŭ pad tuju Pałtavu? Na biaźmiežnych abšarach maje šancy tolki manhoła‑tatarskaja końnica. Lepiej zastavaŭsia b u Horadni… Čytajem dalej: paśla Pałtaŭskaj bitvy rasiejskaje vojska «adpačyvała» u Horadni, rabavała miascovaje nasielnictva, patrabavała kantrybucyi.
Kamientary