U ZŠA płanujuć adkryć škołu z navučańniem na movie, na jakoj nie razmaŭlali z XIX stahodździa
U žniŭni 2015 hoda ŭ štacie Masačusets płanujecca adkryćcio pačatkovaj škoły z vykładańniem bolšaści pradmietaŭ na movie karennych žycharoŭ kraju – vampanóah.
Mova vampanoah (taksama viadomaja i pad inšymi nazvami, naprykład, masačuset) naležyć da ałhankinskaj moŭnaj siamji. Kaliści jana była raspaŭsiudžana na paŭdniovym uschodzie ciapierašniaha štata Masačusets. Vampanoah, vierahodna, była pieršaj movaj karennych amierykancaŭ, na jakoj była całkam nadrukavana Biblija. Heta zrabiŭ śviatar i misijanier Džon Elijot u 1663 hodzie. Heta, vidać, była pieršaja poŭnaja Biblija, nadrukavanaja ŭ zachodnim paŭšarji ŭvohule.
U kancy 17 stahodździa davoli vialiki adsotak indziejcaŭ-chryścijan moh čytać i pisać na hetaj movie. Ale asimilacyja, vojny, chvaroby, rabstva i zakony suprać užyvańnia movy zrabili svaju spravu, i na joj pierastali razmaŭlać prykładna ŭ siaredzinie – kancy 19 stahodździa, chacia ŭ pačatku 20 stahodździa niekalki čałaviek jašče pomnili movu.
Vampanoah pakinuła svoj adbitak u anhlijskaj movie, praź jakuju peŭnyja słovy ź jaje pryjšli i da nas. Heta, naprykład, słovy skvoš, makasin (pakryvaje ŭsiu nahu), skuns (ad su-konk – vydzialaje vadkaść ź cieła). Na movie zachavałasia bahata jurydyčnych i asabistych dakumientaŭ, jakija dapamahli jaje adradzić.
Adradžeńnie vampanoah pačałosia ź mistyčnaha zdareńnia. U 1993 hodzie Džesi Litł Doŭ Bejrd (Fiermino) (Jessie Little Doe Baird), maci čatyroch dziaciej i sacyjalny rabotnik, pačała bačyć paŭtornyja sny. U snach ludzi, padobnyja da pradstaŭnikoŭ jaje plemieni Mašpi (adnaho ź plamionaŭ naroda Vampanoah, jakoje žyvie na paŭvostravie Kejp-Kod), razmaŭlali ź joj na movie, jakoj jana tady nie razumieła. Zdahadvajučysia, što heta mova jaje prodkaŭ, Džesi raspačała ŭłasnaje linhvistyčnaje daśledavańnie tekstaŭ na joj i zachapiłasia idejaj adradzić movu. Hetaj idejaj jana zacikaviła i pradstaŭnikoŭ svajho naroda. Hramatyka, słoŭnik i fanietyka movy byŭ uznoŭleny na padstavie analizu dakumientaŭ i paraŭnańnia ź inšymi ałhankinskimi movami, jakija zachavalisia da našaha času. U 2000 hodzie Džesi atrymała navukovuju stupień pa linhvistycy ŭ znakamitym Masačusetskim technałahičnym instytucie.
Siońnia ŭ Masačusetsie žyvie bolš za dźvie tysiačy indziejcaŭ naroda Vampanoah, i prykładna čverć ź ich naviedvała ci naviedvaje moŭnyja kursy. Isnujuć pazaškolnyja moŭnyja kursy dla moładzi, roznaŭzroŭnievyja kursy dla darosłych, letnik z pahružeńniem u movu. Kursy prachodziać u niekalkich haradach, u tym liku ŭ Bostanie, stalicy štata. Vypuščana bahata adukacyjnych materyjałaŭ, padrychtavany 15 nastaŭnikaŭ i dva linhvisty-daśledčyki movy. Praciahvajecca praca nad vampanoah-anhlijskim słoŭnikam, jaki ŭžo naličvaje bolš za 11 tysiač słoŭ. Dačka Džesi Bejrd, Mej Elis, stała pieršym čałaviekam za šmat pakaleńniaŭ, dla kaho vampanoah stała pieršaj movaj.
Prajekt pa adradžeńni movy realizujecca sumiesna niekalkimi plamionami naroda Vampanoah. Jon finansujecca fiederalnym hrantam dla movaŭ karennych amierykancaŭ i supolnaściu Vampanoah. Arhanizatary prajekta płanujuć u kancy leta adkryć pačatkovuju škołu (1–3 kłasy), jakaja budzie pracavać pa pryncypie pahružeńnia ŭ movu. Miarkujecca, što pa-anhlijsku buduć pravodzicca dva ŭroki z šaści ŭ dzień. U dalejšych płanach – adkryć u hetaj škole jak minimum i siarednija kłasy.
Darečy, zaraz u ZŠA pracuje bolš 50 škoł ci kłasaŭ, dzie movy karennych amierykancaŭ vyvučajucca šlacham pahružeńnia. Paviedamlajecca, što ŭ Kalifornii adradžajecca mova čočeńjo (Chochenyo), na jakoj nie razmaŭlali z 30-ch.
Ciapier čytajuć
Stała viadoma, kolki hrošaj atrymlivali ad kramloŭskaha fondu Łušč, Mirsalimava i Hieraščanka7
Stała viadoma, kolki hrošaj atrymlivali ad kramloŭskaha fondu Łušč, Mirsalimava i Hieraščanka
Navukoviec raspavioŭ pra hieałahičnyja zahadki Biełarusi: irtuć ź ziamli i kratar ad padzieńnia mietearyta, jaki źniščyŭ usio žyvoje ŭ radyusie tysiač kiłamietraŭ88
Kamientary