Mova naša. «Łada! Łada!»

My ŭžo źviartalisia da pomnikaŭ daŭniejšaha piśmienstva. Hety pieryjad cikavy, bo tady biełaruskaja mova sapraŭdy absłuhoŭvała ŭsie śfiery žyćcia ŭsich słajoŭ hramadstva i ŭsich stanaŭ — ad ziemlarobstva da palityki. Siońnia chaciełasia b zirnuć na cyrymoniju intranizacyi Vialikaha Kniazia Litoŭskaha.

I tak (Vojšałk) (…) vyjechaŭ z manastyra Pinskaha da Naŭharodka, a potym z naŭharadžany ŭ kniažym počcie da Kiernava, hdzie jaho ŭsi panovie, bajary i ŭsio paspolstva, ź vialikim viasiellem i radaściu «Łada!», «Łada!» ŭzyvajučy, udziačnie jaho pryniali i na stalicy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, Žamojckaha, Naŭharodskaha, Połackaha i Kurlandskaha pasadzili zvykłymi cyrymonijami: iz miačom, u šacie i šapcy kniažaj padnieśli, vinšujučy i zyčačy jamu ščaślivaha panavańnia ŭ doŭhija vieki. («Chronika litoŭskaja i žamojckaja»)

Cikava, jak nazyvałasia sama cyrymonija intranizacyi — padniasieńnie na kniastva.

Roku 1399 Skirhajła Alhierdaviča padniesiena ŭ Vilniu na Vialikaje Kniastva Litoŭskaje i Žamojckaje. (…) Takža i Anna, kniažna jaho, ź nim była padniesiena jak Kniahinia Litoŭskaja. («Chronika litoŭskaja i žamojckaja»)

Słova «padniasieńnie» ŭ sučasnaj movie bolš viadomaje ź inšaj prystaŭkaj — «uźniasieńnie». Abo i ź inšym koraniem — «padniaćcie». Choć kali-nikali daŭniejšy sens hetaha słova jašče traplajecca ŭ relihijnym kantekście:

I nie ŭśviedamlała, i nia viedała Dunia Makatuniška, što (…) toje samaje pieranosić buduć i ŭ niemačy padnosić da Boha zapłakanyja vočy naščadki. (Kastuś Akuła, «Haravatka»)

Źvierniem uvahu, što, u adroźnieńnie ad karanacyi karala, cyrymonija intranizacyi kniazia była śvieckaju. Čamu ž jana nazyvałasia padniasieńniem (uźniasieńniem, padniaćciem)? Imavierna, što kniazia i sapraŭdy litaralna padymali ŭhoru «panovie i bajara», «u šacie i šapcy kniažaj». Taki zvyčaj pry intranizacyi, miž inšym, apisany i ŭ inšych narodaŭ. Krymskija tatary paśla abrańnia kurułtajem chana ŭznosili, padymali jaho ŭharu — jak zvyčaj pačatku panavańnia.

A z čym u nas asacyjujecca vokličy i śpievy «Łada! Łada!»? Hety śpieŭ zaŭsiody supravadžaje tryumf manarcha:

Hiedymin, Vialiki Kniaź Litoŭski, (…) viarnuŭsia da Litvy ź vialikim zvyciastvam [pieramohaju] i byŭ ad usich ź vialikaju radaściu i ź vialikimi pakłony, «Łada! Łada!» śpiavańniem i trub doŭhich hučeńniem pryniaty. («Chronika litoŭskaja i žamojckaja»)

Pamiatajem pieśniu da narodnaj hulni dziaciej i moładzi «Jaščur»?

Siadzić Jaščur. Ładu! Ładu!
Areški łuščyć. Ładu! Ładu!
Vočkami pluščyć. Ładu! Ładu!
Žanicca chočyć. Ładu! Ładu!

Kali my viedajem, što «Łada!» byŭ śpievam ušanavańnia manarcha ŭ našych prodkaŭ, to vychodzić na toje, što śpiavajučy «Ładu!» udzielniki hulni pryznajuć «Jaščuru» manaršuju hodnaść. Heta jašče adzin vypadak, kali narodnaja tradycyja zachavała pamiać ab daŭniejšych zvyčajach i movie našych prodkaŭ.

Nu i na astatak… Što panovie i ŭsio paspolstva rabili paśla padniasieńnia kniazia? Vinšavali jaho i zyčyli «ščaślivaha panavańnia ŭ doŭhija vieki». Mienavita zyčyli, a nie žadali. Nam taksama varta tak kazać. Pra heta nahadvajuć nam znaŭcy našaj movy. Vidać, što, u adroźnieńnie ad nas, u XVI stahodździ moŭcy nie mieli z hetym kłopatu.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0