Цалкам магчыма, што ў адной з сваіх аповесьцяў Караткевіч зашыфраваў месца аднаму яму вядомага скарбу…
Чытаючы Караткевіча, зь цягам часу займеў звычку знаходзіць карані той ці іншай згаданай у аўтара зьявы.
Першай маёй «знаходкай» быў «фашчаўскі ёлуп» («Каласы пад сярпом тваім», «У сьнягах драмае вясна»), які, напэўна, і дагэтуль стаіць на ўскраіне Фашчаўкі, што на Шклоўшчыне.
Выраз гэты, паводле сьведчаньня сястры Караткевіча Натальлі Сямёнаўны Кучкоўскай, быў калісьці шырока ўжываны ў Воршы. У 1990-х у адным са шклоўскіх недзяржаўных выданьняў была зьмешчана публікацыя пра мясцовыя паданьні аб «ёлупе». Паводле адной зь легендаў, помнік быў усталяваны дзеля ўшанаваньня памяці параненага і пазьней пахаванага ў Фашчаўцы героя Аршанскай бітвы. Паводле іншай вэрсіі, рыцар быў забіты мясцовымі сялянамі падчас народных хваляваньняў. Часопіс «Авэ Марыя» (2002, №1—2) больш канкрэтны: аўтар артыкулу пра касьцёлы на Шклоўшчыне А.Грудзіна спасылаецца на архіўны дакумэнт, датаваны 1912 годам, паводле якога калёна ўзьведзена манахамі-езуітамі ў гонар загінулага рыцара Сымпліцыяна.
У вандроўку ў Фашчаўку я выбраўся разам з мастаком — і каталіком — Алесем Кажамякам. Да Шклова дабраліся на дызэлі, а адтуль давялося ісьці пешкі — высьветлілася, што на Фашчаўку аўтобусы ходзяць нерэгулярна. Выбіраючы па мапе найкарацейшую дарогу, мы хутка заўважылі дзіўнае сугучча назваў вёсак на нашым шляху: Хадулы, Путнікі, Заходы…
Урэшце, мы і крочылі маршрутам пілігрымаў, што, вандруючы па каталіцкіх сьвятынях, ішлі ад Аршанскага езуіцкага кляштару да Фашчаўскай езуіцкай місіі, дзе разьмяшчаўся, паводле «Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краін», «агромністы мураваны касьцёл у раманскім стылі». Цяпер тут застаўся толькі падмурак.
А найпрасьцейшая дарога праз поле вывела нас проста да «ёлупа» на старых могілках на ўскрайку Фашчаўкі. Гэта была складзеная з чырвонай цэглы высокая калёна, наверсе якой знаходзілася драўляная скульптура, стан якой, на жаль, не дазваляў рабіць хаця б прыблізныя здагадкі пра яе першапачатковы выгляд.
Тады і раскрылася перада мной ва ўсёй сваёй грандыёзнасьці задума земляка — закласьці для мяне і іншых чытачоў згадкі пра тое, што сам ведаў, але мусіў хаваць ад цэнзараў і хамаў. Ён верыў, што прыйдзе час, і тое, што падавалася большасьці ягоных сучасьнікаў аджылым і нецікавым, стане цэнтрам увагі ў незалежнай краіне.
Цяпер можна лічыць знойдзенай і «Куцеінскую Маці Божую», той абраз, пра які Караткевіч у тых жа «Каласах…» піша: «Гэтая ікона з Куцейны лічылася раней узорам для тых, хто пісаў іконы: «Прыгажосьць невыказная».
Абапіраючыся на зьвесткі, прыведзеныя ў кнізе «Легенды і паданьні Аршаншчыны», рэальным яе прататыпам можна лічыць абраз Маці Божай Аршанскай, копія XVIII ст. зь якога захоўваецца цяпер у Менскім Сьвятадухавым катэдральным саборы. Але ж Караткевіч прыводзіць легенду пра яшчэ больш даўнюю за часы ўзьнікненьня Куцеінскага манастыра гісторыю гэтага абраза, якая таксама можа аказацца праўдзівай…
Пасьля гэтых знаходак убачаная ў кніжцы пра вытокі сярэднявечнага рыцарства згадка «дзікага паляваньня» ня дужа й зьдзівіла. Наяўнасьць у хаце «ўнівэрсальнага даведніка» — Інтэрнэту — яшчэ больш спрасьціла справу. Высьветлілася, што пра тое «дзікае паляваньне», прынамсі, з 1092 году (калі ў Парыжы сьвятаром, які вяртаўся пасьля наведаньня хворага, была ўбачана і пазьней апісана працэсія прывідаў) згадвалі па ўсёй Заходняй Эўропе тады, калі моцны вецер пачынаў раўсьці зь неба, гнуць дрэвы долу ды зносіць дахі з хат.
Людзі ў такі час нібыта бачылі, як па небе рухаецца кавалькада прывідных вершнікаў са зграяй прывідных сабак, а на чале кавалькады бязгучна ляціць на сваім кані Дзікі Паляўнічы. Паводле дасьледчыка і аднаго з кіраўнікоў нэапаганскай суполкі «Вера» Квэльдульфа Гундарсана, у засьпетага «дзікім паляваньнем» падарожнага быў толькі адзін спосаб уратавацца — кінуцца пасярод дарогі тварам у зямлю і трываць халодныя дотыкі прывідных ганчакоў па плячах.
Зьяўленьне людзям «дзікага паляваньня», паводле «вольнай энцыкляпэдыі» «Wikipedia», сьведчыла пра набліжэньне нейкай бяды, вайны або паморку, у найлепшым выпадку — сьмерці відавочцы. Больш за тое, «дзікае паляваньне» магло забраць відавочцу з сабой, у Краіну Мёртвых.
Паводле старажытных паданьняў, вядомы рэальныя людзі, што нібыта вялі за сабой «дзікае паляваньне», сярод якіх называліся кароль Артур і вядомы пірат Фрэнсіс Дрэйк. Вобраз Дзікага Паляўнічага выкарыстаны Шэксьпірам у «Віндзорскіх свавольніцах».
Але што застаецца загадкай для мяне дагэтуль, дык гэта тое, дзе мог даведацца пра «дзікае паляваньне» Караткевіч. Ён напісаў першы варыянт гэтай аповесьці ў Воршы, на гарышчы пунькі, якую й цяпер можна ўбачыць у двары хаты на вуліцы Касманаўтаў.
Зьвестак пра існаваньне падобнага сюжэту ў беларускім фальклёры няма, альбо яны недастаткова вядомыя. Таму, можа, у шляхетнай сям’і Караткевіча пераказваліся падобныя сюжэты з эўрапейскай міталёгіі?
У творах Караткевіча шмат таямніц, таму цалкам магчыма, што ў адной са сваіх аповесьцяў пісьменьнік зашыфраваў месца аднаму яму вядомага скарбу ці сьвядома зробленай схованкі.
Каментары