Espresa — kavavy napoj, jaki možna vypić asobna abo vykarystać jak macunak dla inšych napojaŭ z kavy: kapučyna, łate, amierykana i inš. Nazyvajecca jon «espresa», vidać, tamu, što robicca pad ciskam, a taki sposab dazvalaje vyciahnuć z kavy ŭvieś jaje klok, i napoj vychodzić niezvyčajna duchmiany mocny i vyrazny. Łacinski dziejasłoŭ ex-primo (dziejeprymietnik expressus), što značyć «vyciskać», pierajšoŭ u ramanskija movy časta sa značeńniem «vyražać». Tamu naš napoj i nazyvajecca espresso — vyrazny, ekspresiŭny.
Słova hetaje ŭ našaj movie davoli novaje i my časta nie viedajem, jak dapasavać da jaho prymietniki. Padvojny espresa, padvojnaje espresa ci padvojnaja espresa?
Zazvyčaj našaja mova, kali sustrakaje inšamoŭnaje słova adziaje jaho ŭ nijaki rod — adno espresa. Heta adlustravaŭ naš «Słoŭnik biełaruskaj movy», jaki padaje espresa ź nijakim rodam. Ale nie tolki. Druhi varyjant — žanočy rod. Vidać, łohika stvaralnikaŭ słoŭnika, što espresa, maŭlaŭ, heta kava, a kali kava — «jana maja», to i espresa pavinna być «jana maja». Łahična. I kali my ŭžyvajem słova «espresa» razam sa słovam «kava», to i praŭda inakš jak «padvojnaja kava espresa» nie skažaš.
Ale kali my zirniom na rečaisnaść movy — u internet i mieniu našych kaviarań, to zaŭvažym, što naša słova maje čaściej za ŭsio mužčynski rod:
«31 śniežnia jany pračnulisia pobač. Na adnoj paličcy kniharni «Łohvinaŭ». Śviežyja jak ranišni numar «Saŭbiełki» i vybuchovyja jak padvojny espresa». (Maksim Žbankoŭ, «Babkoŭ/Klinaŭ. Padvojny partret u zonie biazładździa», nmnby.eu)
Što heta? Z adnaho boku heta moža być upłyŭ movy aryhinału: espresso pa-italjansku — mužčynskaha rodu. Z druhoha boku heta moža być taja samaja łohika, što i ŭ aŭtaraŭ słoŭnika: maŭlaŭ espresa heta taki napoj, napoj mužčynskaha rodu, to i espresa mužčynskaha rodu.
My bačym, što mova jašče nie zasvoiła hetaha słova. Jana adno pryhladajecca da jaho: dzie b jaho pryładzić i jak azdobić. Kali Vy spytajecie mianie, to ja prahnazavaŭ by, što mužčynski rod pieramoža. Darma, što jaho nie pryznali jašče ŭ słoŭniku.
U vykarystoŭvańni moŭnych źjaŭ nie varta być pieršym. Tak kazaŭ adzin vielmi zasłužony prafiesar. Kab nam nie stacca ŭ čymści pieršymi i niezrazumietymi — lepš zaŭsiody zirnuć u słoŭnik. Ale pamiatajma, što słoŭnik heta jašče nie ŭsia rečaisnaść movy i kali Vy kažacie inakš — heta nie zaŭsiody značyć, što Vy kažacie niapravilna. Dla novych słovaŭ heta asabliva aktualna.
A kali Vy paprosicie kapučyna na padvojnym macunku, to tearetyčna heta taksama pavinna być zrazumiełym. Ci nie?
Ciapier čytajuć
Dziaržaŭnyja kanały niečakana pakazali, jak vyhladajuć rezidencyi Łukašenki znutry. Raniej kamiery tudy nie traplali15
Kamientary